Een kitten mag wettelijk gezien — het nest verlaten — als deze 7 weken oud is. Hij kan dan namelijk zelfstandig eten en de kattenbak gebruiken.

Deze leeftijd houdt echter geen rekening met de sociale, emotionele en lichamelijke ontwikkeling van het kitten. Voor de beste start zou een kitten op een veel latere leeftijd (12 weken) het nest moeten verlaten.

Twaalf weken is de minimale tijd die een kitten nodig heeft om vanuit de veiligheid van het nest de wereld te kunnen ontdekken en belangrijke dingen te leren. Daar heeft het zowel de moederpoes als zijn nestgenootjes voor nodig.

De moederpoes biedt een gevoel van geborgenheid zodat het zich veilig en op zijn gemak voelt. Hierdoor kan een kitten zijn aandacht richten op de omgeving en is hij vrij om de wereld te ontdekken, nieuwe indrukken op te doen en nieuwe dingen te leren.

De aanwezigheid van de moederpoes vergroot de kans op een ongestoorde (sociale en emotionele) ontwikkeling van het kitten. En vergroot ook zijn nieuwsgierigheid, leergierigheid en het toegeven aan de drang tot onderzoeken.

Kittens mogen het nest nog niet verlaten als ze 2 tot 8 weken oud zijn

De meeste kittens verlaten het nest wanneer zij 7, 8 of 9 weken oud zijn. En dat is eigenlijk maar een waardeloze leeftijd, want dit is precies tijdens de kritische of gevoelige periode.

Dat is een korte tijdsduur waarin de hersenen het meest gevoelig zijn om te leren. Zo’n kritische periode komt bij mensen en alle andere dieren voor. Het verschilt alleen per diersoort van wanneer tot wanneer deze loopt.

Vanaf twee tot ongeveer acht weken hebben kittens een bijzonder vermogen om te leren. De ontwikkeling is voor een groot gedeelte gekoppeld aan deze periode. Tijdens de kittentijd kunnen daarom veel sociale vaardigheden en functies alleen tijdens deze periode geleerd worden.

Tijdens deze periode ontstaat interesse in en herkenning van soortgenootjes. Ze leren bij wie ze troost en nabijheid vinden als ze bang of gespannen zijn. Wat en wie ze als normaal en veilig kunnen beschouwen in hun leefomgeving. En ook is er een snelle ontwikkeling van begrip en gebruik van kattentaal. De ervaringen die het kitten opdoet in zijn omgeving bepalen hoe zich dit allemaal ontwikkeld.

Als er iets misgaat met de leermomenten tijdens de ontwikkeling dan heeft een kat daar zijn hele leven problemen van.

Zover we nu weten, kan een gevoelige periode niet opnieuw worden uitgelokt op een ander moment. Dat betekent niet dat katten op een latere leeftijd helemaal niks meer kunnen leren. Ze kunnen hun hele leven lang leren en zich aanpassen aan veranderingen.

Maar ze leren nooit meer zo snel en goed als tijdens de gevoelige periode. 

In de gevoelige periode is er gewoonweg veel meer mogelijk. De hersenen werken dan (en alleen dan) op volle toeren en worden meer complex, wat ze heel gevoelig maakt voor nieuwe indrukken uit de omgeving.

De ervaringen uit de kittentijd zijn daarom heel vormend voor de kat zijn persoonlijkheid en wat hij later (aan)kan. Ze vormen de basis voor zijn verdere leven. Dit kun je later niet meer (goed) bijsturen of kneden en vergeten ze nooit meer.

Moederpoes is kittens zat met 9 weken, mogen ze nu het nest verlaten?

In de natuur is moederscheiding een geleidelijk proces waarbij de kitten wordt voorbereid op het uiteindelijke uit elkaar gaan. De moederpoes zal de kittens bijvoorbeeld minder vaak laten drinken naarmate zij ouder worden. Ze rolt vaker weg van de kittens en wordt steeds wat minder subtiel om duidelijk te maken dat ze niet meer zovaak of zolang mogen drinken. De hoeveelheid melk die de moederpoes geeft, wordt mettertijd ook steeds minder totdat deze helemaal stopt.  

Onderzoekers vermoeden dat kittens zo leren omgaan met frustratie als gevolg van het niet onbeperkt kunnen drinken. De moederpoes bereidt de kittens dus langzaam voor op het zelfstandig worden. En zo kan de vertering van de kitten langzaam wennen aan de overgang van moedermelk naar vast voedsel.

Dit is dus een normaal en zelfs belangrijk onderdeel van de opvoeding van de kittens. En is dus ook geen goede reden om kittens al uit het nest te halen rond 9 à 10 weken. Het is daarentegen belangrijk dat kittens op deze leeftijd in het nest blijven; voor een gezonde spijsvertering en frustratietolerantie.

Vroege moederscheiding is schadelijk voor een kitten

Te vroeg weg bij de moederpoes kan leiden tot blijvende stoornissen in het sociale gedrag evenals verhoogde angst, een verminderd aanpassingsvermogen en agressie. Wanneer kittens te vroeg het nest verlaten verandert het brein en dit maakt katten stressgevoelig. Bij katten die het nest te vroeg hebben verlaten zien we dan ook vaker deze symptomen:

• Problemen met andere katten accepteren
• Geruststellend/stereotype gedrag (sabbelen, kneden)
• Overmatig aanhankelijk
• Probleemgedrag (kaallikken, overmatig wassen, sloopgedrag)
• Meer kans op overgewicht
• Verhoogde mate van angst voor vreemden (bezoek)
• Schrikkerig zijn
• Gevoelig voor geluiden
• Angst voor nieuwe dingen
• Verhoogde mate van agressie naar mensen of andere katten

Tijdens de gevoelige periode leren kittens wat veilig en normaal is

Na de geboorte zijn kittens heel kwetsbaar. Ze moeten daarom heel snel leren wat zij in hun omgeving kunnen zien als ‘normaal’ en ‘veilig’. De kritische periode – waarbij de hersenen het snelst groeien en het gemakkelijkst leren zorgt ervoor dat ze dit ook kunnen. Haal je een kitten tijdens deze periode weg uit het nest, dan maak je vroegtijdig een eind aan deze super belangrijke en razendsnelle ontwikkeling. En krijgt je kitten niet de kans om zijn ontwikkeling te vervolledigen. De verstoring van deze ontwikkeling heeft onveranderlijke en nadelige gevolgen voor je kat.

Kittens leren het beste wat zij als veilig en normaal kunnen beschouwen vanuit de veiligheid van het nest. De moederpoes biedt een gevoel van geborgenheid aan de kitten zodat het zich veilig en op zijn gemak voelt. Hierdoor kan een kitten zijn aandacht richten op de omgeving en is hij vrij om de wereld te ontdekken, nieuwe indrukken op te doen en nieuwe dingen te leren.

Dit geldt voor de woonomgeving, dagelijkse activiteiten, alledaagse voorwerpen maar ook voor de sociale omgeving. Alle veilige en normale aspecten die ze tegenkomen tijdens deze periode zullen katten als ze volwassen zijn ook zien als iets vertrouwds. Tegelijkertijd betekent dit ook, dat alles waar kittens niet (lang genoeg) mee in aanraking komen – of niet als veilig en normaal leren beschouwen – later angst zal oproepen.

Socialisatie van kitten

Wanneer een kitten tijdens de kritische periode iets leert verandert daarmee ook (de bekabeling van) zijn brein. Er worden een soort blauwdrukken in de hersenen gemaakt die hem helpen te overleven. Het kitten vormt een beeld in zijn hoofd van hij wat van de leefomgeving kan verwachten. En wat hij als normaal en veilig onderdeel van zijn leven kan zien.

Het is daarom belangrijk dat de ervaringen die het kitten heeft in deze periode overeenkomen met de situaties en sociale contacten die ze als volwassen kat ook zullen tegenkomen. Het leerproces waarbij kittens leren wat zij als normaal en veilig kunnen beschouwen heet socialiseren.

Een huiskat wil je socialiseren op alle aspecten die hij misschien tegen gaat komen:

• Huiselijke situaties en activiteiten
• Alledaagse voorwerpen
• Mensen
• Katten
• Eventueel honden of andere dieren

Goed gesocialiseerd betekent niet hetzelfde als knuffelig

Tijdens de socialisatie periode leren kittens ook welke wezens zij als veilig en normaal kunnen zien. Katten hebben van nature geen behoefte aan contact met mensen. Het tolereren van en de behoefte om in de nabijheid van mensen te zijn is aangeleerd gedrag. Een kitten leert enkel door dagelijks intensief positieve interactie te hebben met mensen om deze als normaal en veilig te zien. Dit geldt voor mensen, maar ook voor andere dieren zoals honden.

Socialiseren is niet hetzelfde als angst voor mensen overwinnen

De manier waarop katten – zonder eerdere ervaring met mensen – leren om mensen te vertrouwen – verloopt heel anders dan het leerproces tijdens de socialisatie. Goed gesocialiseerde katten hebben een blauwdruk van mensen in hun brein als veilig en vertrouwd. Dat verloopt volgens het leerproces dat ‘inprenten’ heet. Ook dit leren kittens weer het beste vanuit het nest.

Kittens die lang genoeg zijn gesocialiseerd (minstens 12 weken) ontwikkelen geen angst voor mensen.

Kittens die voor de leeftijd van 6 weken geen ervaringen met mensen hebben gehad missen deze blauwdruk. Deze kittens zullen daarom een hevige vorm van angst voor mensen ontwikkelen. Kittens die dagelijks af en toe contact hebben met mensen tot de leeftijd van 12 weken ontwikkelen ook angst voor mensen. Net als kittens die niet de volledige 12 weken lang dagelijks contact hebben gehad met mensen.

Wanneer deze kittens maar lang genoeg in de gevreesde situatie blijven (in de buurt van mensen) totdat de angst voldoende is gezakt, kunnen ze toch één of twee mensen leren accepteren.

Deze vorm van leren staat echter niet gelijk aan socialiseren. Deze kittens leren eigenlijk hun angst voor mensen te overwinnen. Een goed gesocialiseerd kitten hoeft geen angst te overwinnen, want hij heeft nooit angst voor mensen opgebouwd. Kittens die tot de leeftijd van 6 weken geen verscheidenheid aan positieve interacties met verschillende mensen hebben gehad, worden daarom beschouwd als niet-gesocialiseerd.

Ook wanneer zij daarna wel contact hebben met mensen. Deze kittens kun je eigenlijk het beste voorzien van een plekje waar zij lekker kat kunnen zijn, zonder dat zij bij mensen in de buurt hoeven te zijn. 

Met een ‘goed gesocialiseerd kitten’ wordt dus iets heel anders bedoeld dan een ‘sociale kat’ of een kat die graag eens met mensen knuffelt. Een goed gesocialiseerde kat heeft geleerd dat hij mensen als veilig en normaal kan beschouwen.

Kittens leren 14 weken sociale vaardigheden van nestgenootjes

Katten zijn van nature flexibel-sociaal. Ze kunnen prima in hun eentje overleven, maar wanneer de omgeving dit toelaat, leven ze bij voorkeur in een groep. Wanneer er genoeg bronnen (zoals voedsel) aanwezig zijn, vormen katten een kolonie. Sociale dieren zoals de kat, bezitten een gedragsrepertoire dat gericht is op het in stand houden van de sociale groep en de onderlinge banden.

Dit gedragsrepertoire bestaat bij katten onder meer uit communicatie door aanraking en geur. Bevriende katten wrijven de lichamen tegen elkaar om aan te geven dat ze geen kwaad in de zin hebben. Dit doen ze onder andere door kopjes te geven, de staarten te verstrengelen, elkaar neus-aan-neus te begroeten en door het wassen van de andere kat, vooral rond de kop en nek-regio. Een sociaal kitten is dan ook een kitten dat goed met andere katten kan omgaan en in staat is om een vriendschappelijke relatie op te bouwen en te onderhouden.

Wanneer mogen kittens het nest verlaten? Als zij genoeg sociale vaardigheden hebben omgedaan

Kittens worden geboren met de mogelijkheid tot sociaal gedrag. Maar dit kan zich enkel goed ontwikkelen als dit gestimuleerd wordt door de juiste sociale omgeving. Bij alle sociaal levende dieren bestaat er een korte (gevoelige) periode tijdens de ontwikkeling die belangrijk is voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden.

Hierbij zijn vooral de moeder-jong interacties en de jong-jong interacties van belang. Wanneer kittens voldoende mogelijkheden hebben om te spelen met jonge soortgenoten (andere kittens), maakt het brein stoffen aan waardoor dit sociale gedrag als belonend wordt ervaren. Alleen door te spelen met andere kittens leert het bijvoorbeeld grenzen te herkennen en accepteren.

Kittens leren van andere kittens hoe hard ze kunnen bijten en krabben voordat het de ander pijn doet. Dit laatste leren kittens vermoedelijk pas vanaf ongeveer een week 14, omdat dan de speelpiek is. Wanneer mogen kittens het nest verlaten? Als kittens genoeg sociale vaardigheden met nestgenootjes hebben opgedaan.

Als kittens onvoldoende mogelijkheden hebben om op een soortspecifieke manier met leeftijdsgenootjes te spelen, verandert dit het brein waardoor sociaal contact niet meer als belonend wordt ervaren. Dit contact is niet te vervangen door een ander dier (hond) of een mens.

Deze permanente verandering in het brein kan leiden tot verstoord seksueel, agressief en sociaal gedrag op volwassen leeftijd. Dit heeft negatieve gevolgen voor de manier waarop katten als volwassenen relaties kunnen opbouwen met andere katten.

Helaas is het zo dat katten die het nest te vroeg verlaten (vóór 12 weken) later lastiger of helemaal niet kunnen omgaan met andere katten. In de praktijk zien we ook dat problemen tussen katten onderling het vaakst voorkomen bij katten die niet lang genoeg opgegroeid zijn met soortgenootjes.

De beste leeftijd ligt rond of zelfs boven 12 weken

De optimale scheidingsleeftijd is nog niet wetenschappelijk onderzocht maar ligt in ieder geval rond, en vermoedelijk zelfs boven de 12 weken. In het meest recente onderzoek van de Finse onderzoeker Ahola dat in 2017 gehouden werd, wordt een scheidingsleeftijd van 14-15 weken aangeraden.

Het onderzoek geeft een beeld van de risico’s die vroege moederscheiding met zich meebrengt en het beschermende effect van een latere scheidingsleeftijd.

Uit dit onderzoekt blijkt onder andere dat katten die met 14-15 weken gescheiden worden minder vaak stereotypegedrag zoals Pica (sabbelen) en probleemgedrag zoals agressie vertonen.

Conclusie

Als we uitgaan van wetenschappelijke inzichten, verlaten de meeste huis-tuin-keuken katten (htk’s) dus veel te vroeg het nest. Deze groep katten verhuist vaak al op de leeftijd van 7-8 weken naar een nieuwe eigenaar. Kittens van die leeftijd hebben niet lang genoeg de mogelijkheid gehad om sociale vaardigheden op te doen waardoor ze als volwassen helemaal niet of lastiger aan een andere kat kunnen wennen.

In de hersenen van kittens die jonger dan 12 weken het nest verlaten, vinden allerlei permanente veranderingen plaats die maakt dat deze groep zich minder goed kan aanpassen aan nieuwe situaties, vaker agressief zijn en stressgevoeliger zijn.

De meeste raskatten met stamboom verhuizen veel later later; namelijk rond 12-13 weken. Omdat deze leeftijd wordt aangeraden door rasverenigingen die de stambomen uitgeven. De optimale scheidingsleeftijd is nog onbekend, maar ligt vermoedelijk rond of zelfs hoger dan 12-13 weken.

We zouden de kat (ras of niet-ras) een groot plezier doen en een hoop ellende besparen als we wat meer rekening zouden houden met de behoeftes die hij heeft om zich te kunnen ontwikkelen tot een zelfstandig, gezond en gelukkig sociaal dier.

Heb je een vraag voor de kattengedragstherapeut?

Voor vragen of onzekerheden over je eigen kat(ten), kun je altijd contact opnemen met gedragsbioloog en kattengedragstherapeut MSc. Denise van Lent. Je kan een telefonisch consult zelf inplannen in onze agenda op een datum en tijd die voor jou uitkomt. We stellen je graag gerust als er niet zoveel aan de hand is. En is er wel wat aan de hand, dan bespreken we welke aanpak het beste werkt in jouw specifieke situatie.

Bronnen:

• Ahola, M. K., Vapalahti, K., & Lohi, H. (2017). Early weaning increases aggression and stereotypic behaviour in cats. Scientific reports, 7(1), 10412.
• Casey, R.A. and Bradshaw, J.W.S. 2008. The effects of additional socialisation for kittens in a rescue centre on their behaviour and suitability as a pet. Applied Animal Behaviour Science
• van Lent, D., Vernooij, J., & Corbee, R. J. (2021). Kittens That Nurse 7 Weeks or Longer Are Less Likely to Become Overweight Adult Cats. Animals, 11(12), 3434.
• Latham, N. R., & Mason, G. J. (2008). Maternal deprivation and the development of stereotypic behaviour. Applied Animal Behaviour Science, 110(1), 84-108.
• de Jonge, F. H. (2000). In het belang van het dier. Uitgeverij Van Gorcum.
• Fox, M. W. (1969). Behavioral effects of rearing dogs with cats during the’critical period of socialization’. Behaviour, 35(3), 273-280.
• cats.org/socialization