Wanneer mag een kitten het nest verlaten

Wanneer mag een kitten het nest verlaten? Kittens mogen wettelijk gezien weg – bij hun moeder wanneer ze 7 weken oud zijn. Ze kunnen dan zelfstandig eten en de kattenbak gebruiken. Deze leeftijd houdt echter geen rekening met de sociale, emotionele en lichamelijke ontwikkeling van de kitten. Voor de beste start heeft een kitten veel langer (minstens 12 weken) de tijd nodig om vanuit de veiligheid van het nest belangrijke dingen te leren en ervaringen op te doen. Daar heeft hij zowel de moederpoes als zijn nestgenootjes voor nodig.

De moederpoes biedt een gevoel van geborgenheid aan de kitten zodat het zich veilig en op zijn gemak voelt. Hierdoor kan een kitten zijn aandacht richten op de omgeving en is hij vrij om de wereld te ontdekken, nieuwe indrukken op te doen en nieuwe dingen te leren. Alleen door middel van contact met zijn broertjes en zusjes kan je kat voldoende sociale vaardigheden opdoen. Beide zijn nodig voor de kitten om zich te kunnen ontwikkelen tot een gezonde, sociale, stabiele en vooral fijne huisgenoot. 

Wanneer mogen kittens het nest verlaten? In ieder geval niet in week 2-8

De gevoelige periode of kritische periode (2-8 weken)

De hersenen zijn tussen week 2 en 8 het gevoeligst voor leren. Deze periode wordt ook wel de ‘kritische periode’ of ‘gevoelige periode’ genoemd. Hoe groter de verscheidenheid is aan positieve ervaringen tijdens deze periode, hoe beter de kat later zal kunnen omgaan met nieuwe ervaringen. De ervaringen die een kitten op deze leeftijd opdoet vormt de basis voor zijn verdere leven. Dit kun je later niet meer (goed) bijsturen of kneden en is iets dat ze ook nooit meer vergeten.

De ervaringen uit de vroege kittentijd zijn daarom heel vormend voor het latere aanpassingsvermogen van de kat, wat hij als stressvol ervaart en hebben grote invloed op hoe de kat zich later gedraagt in bepaalde situaties. Als er in deze periode iets misgaat, kan dat soms blijvende gevolgen hebben omdat de juiste verbindingen in de hersenen dan niet worden aangelegd. Wanneer mag een kitten het nest verlaten? In ieder geval niet tijdens week 2-7, want je kitten heeft de moederpoes nog hard nodig!

Ons eigen onderzoek (van Lent, 2021) naar het effect van hoelang kittens kunnen drinken bij de moederpoes bevestigde dit ook. Wanneer kittens langer dan 7 weken bij de moederpoes konden drinken, beschermde hen dit tegen het ontwikkelen van overgewicht. Dit beschermende effect werd sterker naarmate de kittens langer konden drinken bij de moederpoes.

Dus:

• Tijdens de eerste weken na de geboorte leren kittens de basis die nodig is in het volwassen leven

Kittens leren wat zij als veilig en normaal kunnen beschouwen (socialisatie) 

Na de geboorte zijn kittens heel kwetsbaar waardoor ze snel moeten leren wat veilig en normaal is in hun omgeving. Ze moeten daarom heel snel leren wat zij in hun omgeving kunnen zien als ‘normaal’ en ‘veilig’. De kritische periode – waarbij de hersenen het snelst groeien en het gemakkelijkst leren zorgt hiervoor. Dit is maar een hele korte periode en is altijd op heel jonge leeftijd.

Het nest en de moederpoes biedt kittens veiligheid

Kittens leren het beste wat zij als veilig en normaal kunnen beschouwen vanuit de veiligheid van het nest. De moederpoes biedt een gevoel van geborgenheid aan de kitten zodat het zich veilig en op zijn gemak voelt. Hierdoor kan een kitten zijn aandacht richten op de omgeving en is hij vrij om de wereld te ontdekken, nieuwe indrukken op te doen en nieuwe dingen te leren.

Dit geldt voor de woonomgeving maar ook voor de sociale omgeving. Alle veilige en normale aspecten die ze tegenkomen tijdens deze periode zullen katten als ze volwassen zijn ook zien als goeds. Tegelijkertijd betekent dit ook dat alles waar kittens niet (lang genoeg) mee in aanraking komen – of niet als veilig en normaal leren beschouwen – later angst zal oproepen.

Socialisatie van kitten

Wanneer een kitten iets nieuws leert verandert daarmee ook (de bekabeling van) zijn brein. Er worden een soort blauwdrukken in de hersenen gemaakt die hem helpen te overleven, omdat ze iets zeggen over wat hij kan verwachten in zijn leefomgeving. Het is daarom belangrijk dat de ervaringen die het kitten heeft in deze periode overeenkomen met de situaties en sociale contacten die ze als volwassen kat ook zullen tegenkomen. Het leerproces waarbij kittens leren wat zij als normaal en veilig kunnen beschouwen heet socialiseren.

Een huiskat wil je socialiseren op alle aspecten die hij misschien tegen gaat komen:

• Huiselijke situaties
• Mensen
• Katten
• Eventueel honden of andere dieren

Goed gesocialiseerd betekent niet hetzelfde als knuffelig

Tijdens de socialisatie periode leren kittens ook welke wezens zij als veilig en normaal kunnen zien. Katten hebben van nature geen behoefte aan contact met mensen. Het tolereren van en de behoefte om in de nabijheid van mensen te zijn is aangeleerd gedrag. Een kitten leert enkel door dagelijks intensief positieve interactie te hebben met mensen om deze als normaal en veilig te zien. Dit geldt voor mensen, maar ook voor andere dieren zoals honden.

Wil je dat je kat later goed met honden kan opschieten, is het raadzaam om ze al vanaf jonge leeftijd aan honden te laten wennen. Wanneer ze niet, niet positief of niet gevarieerd genoeg in contact geweest zijn met mensen of andere dieren zullen katten er een bepaalde mate van angst voor leren ontwikkelen. Iedere dag even geknuffeld worden door de kinderen is dus niet genoeg om een kitten goed te socialiseren.

Socialiseren is niet hetzelfde als angst voor mensen overwinnen

De manier waarop katten – zonder eerdere ervaring met mensen – leren om mensen te vertrouwen – verloopt heel anders dan het leerproces tijdens de socialisatie. Goed gesocialiseerde katten kennen een blauwdruk in het brein van mensen als veilig en vertrouwd. Dat verloopt volgens het leerproces dat ‘inprenten’ heet. Kittens die lang genoeg zijn gesocialiseerd (minstens 12 weken) hebben nooit angst ontwikkeld voor mensen.

Kittens die voor de leeftijd van 6 weken geen (of weinig) ervaringen met mensen hebben gehad missen deze blauwdruk. Deze kittens zullen daarom in mindere of meerdere mate een vorm van angst voor mensen hebben ontwikkeld. Wanneer deze kittens maar lang genoeg in de gevreesde situatie blijven (in de buurt van mensen) totdat de angst voldoende is gezakt, kunnen ze toch één of twee mensen leren accepteren.

Deze vorm van leren staat echter niet gelijk aan socialiseren. Deze kittens leren eigenlijk hun angst voor mensen te overwinnen. Een goed gesocialiseerd kitten hoeft geen angst te overwinnen, want hij heeft nooit angst voor mensen opgebouwd. Kittens die tot de leeftijd van 6 weken geen verscheidenheid aan positieve interacties met verschillende mensen hebben gehad, worden daarom beschouwd als niet-gesocialiseerd. Ook wanneer zij daarna wel contact hebben met mensen. Deze kittens kun je eigenlijk het beste voorzien van een plekje waar zij lekker kat kunnen zijn, zonder dat zij bij mensen in de buurt hoeven te zijn.

Met een ‘goed gesocialiseerd kitten’ wordt dus iets heel anders bedoeld dan een ‘sociale kat’ of een kat die graag eens met mensen knuffelt. Een goed gesocialiseerde kat heeft geleerd dat hij mensen als veilig en normaal kan beschouwen.

Dus:

• Het leerproces waarbij kittens leren wat zij als normaal en veilig kunnen beschouwen heet socialiseren.
• Kittens hebben van nature geen behoefte aan contact met mensen, dit moeten zij leren.
• Kittens die tot aan de leeftijd van 6 weken geen contact hadden met mensen ontwikkelen angst voor mensen

Sociale vaardigheden leren van nestgenootjes (minstens 14 weken)

Katten zijn van nature flexibel-sociaal. Ze kunnen prima in hun eentje overleven, maar wanneer de omgeving dit toelaat, leven ze bij voorkeur in een groep. Wanneer er genoeg bronnen (zoals voedsel) aanwezig zijn, vormen katten een kolonie. Sociale dieren zoals de kat, bezitten een gedragsrepertoire dat erop gericht is om de sociale groep en de onderlinge banden in stand te houden.

Dit gedragsrepertoire bestaat bij katten onder meer uit communicatie door aanraking en geur. Bevriende katten wrijven de lichamen tegen elkaar om aan te geven dat ze geen kwaad in de zin hebben. Dit doen ze onder andere door kopjes te geven, de staarten te verstrengelen, elkaar neus-aan-neus te begroeten en door het wassen van de andere kat, vooral op de kop en nek-regio. Een sociaal kitten is dan ook een kitten dat goed met andere katten kan omgaan en in staat is om een vriendschappelijke relatie op te bouwen en te onderhouden.

Wanneer mogen kittens het nest verlaten? Als zij genoeg sociale vaardigheden hebben omgedaan

Kittens worden geboren met de mogelijkheid tot sociaal gedrag, maar dit kan zich enkel goed ontwikkelen als dit gestimuleerd wordt door de juiste sociale omgeving. Bij alle sociaal levende dieren bestaat er een korte periode tijdens de ontwikkeling die belangrijk is voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden. Hierbij zijn vooral de moeder-jong interacties en de jong-jong interacties van belang. Wanneer kittens voldoende mogelijkheden hebben om te spelen met jonge soortgenoten (andere kittens), maakt het brein stoffen aan waardoor dit sociale gedrag als belonend wordt ervaren. Alleen door te spelen met andere kittens leert het bijvoorbeeld grenzen te herkennen en accepteren. Kittens leren van andere kittens hoe hard ze kunnen bijten en krabben voordat het de ander pijn doet. Dit laatste leren kittens vermoedelijk pas vanaf ongeveer een week 14, omdat dan de speelpiek is. Wanneer mogen kittens het nest verlaten? Als kittens genoeg sociale vaardigheden met nestgenootjes hebben opgedaan.

Als kittens onvoldoende mogelijkheden hebben om op een soortspecifieke manier met leeftijdsgenootjes te spelen, verandert dit het brein waardoor sociaal contact niet meer als belonend wordt ervaren. Dit contact is niet te vervangen door een ander dier (hond) of een mens. Deze permanente verandering in het brein kan leiden tot verstoord seksueel, agressief en sociaal gedrag op volwassen leeftijd. Dit heeft negatieve gevolgen voor de manier waarop katten als volwassenen relaties kunnen opbouwen met andere katten. Helaas is het zo dat vroeg-gescheiden katten (minder dan 12 weken) later lastiger of helemaal niet kunnen omgaan met andere katten. In de praktijk zien we ook dat problemen tussen katten onderling het vaakst voorkomen bij katten die niet lang genoeg opgegroeid zijn met soortgenootjes.

Dus:

• Kittens moeten kunnen spelen met andere kittens om sociale vaardigheden te leren 
• Kittens die niet lang genoeg (korter dan 12 weken) met andere kittens hebben kunnen spelen, kunnen als volwassen kat niet (goed) meer met andere katten omgaan
• Helaas zijn er geen tips of trucs om dit te verbeteren. Katten die te vroeg gescheiden zijn uit het nest, kun je beter niet samenplaatsen met een andere kat.

Vroege moederscheiding verandert de hersenen in negatieve zin

In de natuur is moederscheiding een geleidelijk proces waarbij de kitten wordt voorbereid op het uiteindelijke uit elkaar gaan. De moederpoes zal de kittens bijvoorbeeld minder vaak laten drinken naarmate zij ouder worden. Op deze manier leren kittens om te gaan met frustratie als gevolg van het niet onbeperkt kunnen drinken. Moederscheiding in huiskatten is meestal abrupt en vindt veel vroeger plaats dan het in een natuurlijke setting zou gebeuren. Abrupte en vroege moederscheiding is erg stressvol.

Vroege moederscheiding is schadelijk voor een kitten

Te vroeg weg bij de moederpoes kan leiden tot blijvende stoornissen in het sociale gedrag evenals verhoogde angst, een verminderd aanpassingsvermogen en agressie. Wanneer kittens te vroeg het nest verlaten verandert het brein en maakt katten stressgevoelig. Bij katten die het nest te vroeg hebben verlaten zien we dan ook vaker deze symptomen:

• Problemen met andere katten accepteren
• Geruststellend/stereotype gedrag (sabbelen, kneden)
• Overmatig aanhankelijk
• Probleemgedrag (kaallikken, overmatig wassen, sloopgedrag)
• Verhoogde mate van angst voor vreemden (bezoek)
• Schrikkerig zijn
• Gevoelig voor geluiden
• Angst voor nieuwe dingen
• Verhoogde mate van agressie naar mensen of andere katten

Wanneer mag een kitten het nest verlaten? De beste leeftijd ligt rond of zelfs boven 12 weken

De optimale scheidingsleeftijd is nog niet wetenschappelijk onderzocht maar ligt in ieder geval rond en vermoedelijk zelfs boven de 12 weken. In het meest recente onderzoek van de Finse onderzoeker Ahola, dat in 2017 gehouden werd, wordt een scheidingsleeftijd van 14-15 weken aangeraden. Het onderzoek geeft een beeld van de risico’s die vroege moederscheiding met zich meebrengt en het beschermende effect van een latere scheidingsleeftijd. Uit dit onderzoekt blijkt onder andere dat katten die met 14-15 weken gescheiden minder vaak stereotype- gedrag zoals Pica (sabbelen) en probleemgedrag zoals agressie vertonen.

Wanneer mag een kitten het nest verlaten in de praktijk?

Als we uitgaan van wetenschappelijke inzichten, verlaten de meeste huis-tuin-keuken katten (htk’s) veel te vroeg het nest. Deze groep katten verhuist vaak al op de leeftijd van 7-8 weken naar een nieuwe eigenaar. Kittens die rond 7-8 weken gescheiden worden hebben niet lang genoeg de mogelijkheid gehad om sociale vaardigheden op te doen waardoor ze als volwassen helemaal niet of lastiger aan een andere kat kunnen wennen. In de hersenen van kittens die jonger dan 12 weken het nest verlaten vinden allerlei permanente veranderingen plaats die maakt dat deze groep zich minder goed kan aanpassen aan nieuwe situaties, vaker agressief zijn en stressgevoeliger zijn.

De meeste raskatten met stamboom verhuizen veel later later, namelijk rond 12-13 weken omdat deze leeftijd wordt aangeraden door rasverenigingen die de stambomen uitgeven. De optimale scheidingsleeftijd is nog onbekend, maar ligt vermoedelijk rond of zelfs hoger dan 12-13 weken.

We zouden de kat (ras of niet-ras) een groot plezier doen en een hoop ellende besparen als we wat meer rekening zouden houden met de behoeftes die hij heeft om zich te kunnen ontwikkelen tot een zelfstandig, gezond en gelukkig sociaal dier.

Heb je een vraag?

Bronnen:

Ahola, M. K., Vapalahti, K., & Lohi, H. (2017). Early weaning increases aggression and stereotypic behaviour in cats. Scientific reports, 7(1), 10412.

Casey, R.A. and Bradshaw, J.W.S. 2008. The effects of additional socialisation for kittens in a rescue centre on their behaviour and suitability as a pet. Applied Animal Behaviour Science, doi:10.1016/j.applanim.2008.01.003.

van Lent, D., Vernooij, J., & Corbee, R. J. (2021). Kittens That Nurse 7 Weeks or Longer Are Less Likely to Become Overweight Adult Cats. Animals, 11(12), 3434.

Latham, N. R., & Mason, G. J. (2008). Maternal deprivation and the development of stereotypic behaviour. Applied Animal Behaviour Science, 110(1), 84-108.

de Jonge, F. H. (2000). In het belang van het dier. Uitgeverij Van Gorcum.

Fox, M. W. (1969). Behavioral effects of rearing dogs with cats during the’critical period of socialization’. Behaviour, 35(3), 273-280.

http://www.cats.org.uk/uploads/documents/The_Cat_Mag_extracts/Kitten_socialisation.pdf