Stress bij katten herkennen is heel lastig en tegelijkertijd belangrijk omdat je je kat waarschijnlijk graag gelukkig ziet. Katten zijn van nature  stressgevoelig omdat het naast roofieren ook prooidieren zijn. Om die reden maken ze constant een risico analyse van hun leefomgeving. Ze analyseren of er iets is veranderd, en of die verandering gevaarlijk is. Elke verandering binnen zijn leefomgeving wijst dus op potentieel gevaar. Katten kunnen daarom niet zo goed tegen veranderingen. Om je kat gezond en gelukkig te houden is het belangrijk dat elke katteneigenaar stress kan herkennen. De kat voelt zich ellendig en kan probleemgedrag gaan vertonen of wordt ziek. Het is daarom heel belangrijk om als eigenaar stress symptomen bij de kat te kunnen herkennen. Alleen dan kun je hem hierbij ondersteunen of eventueel hulp inschakelen wanneer dit nodig is.

Stress en opwinding zorgen voor de aanmaak van dezelfde stresshormonen

Stress in positieve zin noemen we meestal opwinding, maar in feite is dit hetzelfde beestje. Het lichaam reageert in ieder geval niet anders op positieve dan op negatieve stress. In beide situaties worden dezelfde stresshormonen aangemaakt. In dit blog richten we ons echter enkel op de negatieve stress. Dat wil zeggen, de lichamelijke reactie die hoort bij het gevoel angst.

Katten kunnen niet zo goed tegen veranderingen

We realiseren ons misschien te weinig hoe stressvol een kleine verandering in huis – zoals het verplaatsen van meubels – voor de kat kan zijn. Zoals hierboven al is aangegeven, komt dit omdat veranderingen in de natuur kunnen wijzen op gevaar. Ritselende blaadjes – oftewel een geluid dat er eerder niet was – kan bijvoorbeeld wijzen op een roofdier dat zich verstopt in de bosjes. Een donkere schim die door de lucht sjeest – oftewel een onverwachtse snelle beweging – kan een vliegende, grote roofvogel zijn. Ook een verloren sok in de woonkamer zou weleens een slang kunnen zijn die zich roerloos stilhoudt, totdat de kat dichtbij is. En dan uit het niets aanvalt. Katten zijn dus alert op onverwachtse, onbekende geluiden en bewegingen. 

Stress bij katten herkennen – dit is normaal

Wanneer je bijvoorbeeld een kopje laat vallen en deze daarna probeert op te vangen, maak je eerst een onverwachtse beweging. En daarna klinkt er een hard geluid als het kopje op de grond stukvalt. De combinatie van de plotselinge beweging en het harde geluid zal een schrikreactie geven. Je kat duikt daarom even in elkaar en zet zich schrap. In een normale situatie zal de kat snel zien dat er weinig aan de hand is en zich hiervan herstellen.

De kat ontspant zich dus weer snel nadat hij zich toch heel even bedreigd voelde. Hij bereidde zich al voor om snel te kunnen reageren op mogelijk gevaar. De kat voelde wat angst en maakte een stoot stresshormonen aan. De kat voelt dus mentaal angst en ervaart lijfelijk gezien stress. Stress is de lichamelijke reactie op mogelijk gevaar. Als de kat schrikt of zich bedreigd voelt, vinden er in zijn lijf allerlei veranderingen plaats. Zijn hele lijf komt onder hoge spanning te staan. Dit stelt de kat in staat direct te reageren op gevaar zodat hij zichzelf in veiligheid kan brengen.

Wanneer de kat vervolgens ervaart dat het gevaar geweken is, daalt de hoeveelheid stresshormonen weer naar een normaal niveau en ontspant de kat. Deze acute stress wordt eenmalig veroorzaakt door een bepaalde situatie (het vallende kopje) en als de kat hier goed van herstelt is er niks aan het handje. Het schrikmoment en het herstel hiervan duurt enkele seconden.

Stress bij katten herkennen, wanneer heeft je kat een probleem?

Katten die nooit ontspannen (chronische stress/angst)

In een normale situatie duurt stress dus maar even. De kat maakt bijvoorbeeld heel even een flinke stoot adrenaline aan om een boom in te kunnen vluchten na het zien van de buurhond. Als de hond weg is, keert de kat zijn lijf weer terug naar zijn oorspronkelijke normale toestand. Hierdoor ontspant de kat weer. Wanneer de kat de volgende dag op dezelfde plek terugkeert als waar hij de hond zag, kan hij een lichte vorm van dezelfde stress symptomen ervaren. Hij is dan bezorgd in de afwezigheid van het gevaar. Zo wordt voorkomen dat de kat nogmaals in diezelfde bedreigende situatie belandt.

Stress is dus heel nuttig in de natuur om gevaarlijke situaties te overleven. Sommige katten ervaren ook stress zonder duidelijke aanleiding. Het stukvallende kopje is een heel duidelijke aanleiding. Maar wanneer je kat angstig of onrustig is, zonder duidelijke aanleiding is dat niet normaal. Er zijn katten die nooit ontspannen lijken te zijn. Ze lopen de hele dag onrustig rond en reageren op elke prikkel die ze waarnemen. Een prikkel is informatie die binnenkomt via de kat zijn zintuigen. Zo kunnen katten prikkels bijvoorbeeld zien, horen, voelen, ruiken, en proeven. Oftewel ze reageren op elke beweging, op elk klein geluidje en op alles wat ze zien.

Deze katten hebben vaak last van chronische stress. Stress maakt ze gevoeliger voor prikkels omdat het de zintuigen versterkt. De prikkels komen daarom allemaal en harder bij deze katten binnen, en worden intenser beleefd. Bij deze katten zien we vaak, dat dit samengaat met  gedragsproblemen zoals agressie, stresslikken en onzindelijkheid. En lichamelijke klachten als diarree, overgeven, veel of juist niet meer willen eten.

Af en toe (milde) stress ervaren is niet erg. Maar wanneer de kat constant stress ervaart is dat wel erg. Chronische stress is heel gevaarlijk omdat de torenhoge hoeveelheden stresshormonen permanent aanwezig blijven in het lijf. De stress is dan niet meer situatie afhankelijk. De kat ervaart dan ook stress als er geen gevaar is. Omdat chronische stress het immuunsysteem aantast, maakt dit de kat ziek en kan het zorgen voor probleemgedrag.

• Angst = Een onbehaaglijk, onheilspellend gevoel als reactie op aanwezig dreigend gevaar
• Bezorgdheid = Een onbehaaglijk, onheilspellend gevoel in afwezigheid van dreigend gevaar
• Stress = lichamelijke reactie op gevaar of stresserende situaties

Katten die heel snel stress hebben of een hevige mate van stress ervaren

Andere katten ervaren heel snel stress of een hevige vorm van stress. Deze katten reageren overgevoelig op de kleinste verandering in de leefomgeving. En de reactie die de kat laat zien, staat dan niet in verhouding met wat er gebeurt. Ze reageren bijvoorbeeld al met in elkaar duiken wanneer je tegen het kopje zou aanstoten. Katten die te vroeg uit het nest zijn gehaald, zijn extra stressgevoelig. Vroege moederscheiding zorgt ervoor dat katten heel lastig met veranderingen kunnen omgaan. Daarnaast zal een gestreste moederpoes ook zorgen voor gestreste kittens. En er bestaan stressgevoelige kattenrassen zoals de Bengaal en de Oosters korthaar.

Katten die niet goed kunnen herstellen van stress

Waar een kat normaalgesproken snel herstelt van stress, is er een groep katten die hier niet goed van herstelt. Het vallende kopje zorgt er dan voor dat de kat een tijdlang of zelfs een hele dag gespannen rondloopt. Ook dit is niet normaal. Door de leefomgeving heel veilig te maken voor de kat, kun je hem hierbij ondersteunen. Ook een voorspelbare dagroutine kan hierbij helpen.

Een gedragsprobleem dat steeds erger wordt over de tijd, wordt meestal veroorzaakt door stress

De kat heeft een soort denkbeeldige stress-emmer. Elke keer dat de kat een beetje of veel stress ervaart, vult deze emmer zich. Is je kat in staat om zich hier goed van te herstellen, dan loopt de emmer langzaam weer leeg. Kan hij dit niet, dan gaat die stress zich stapelen. Stress is dus iets dat kan opbouwen over de tijd. Als de stress sneller opbouwt dan de kat zich kan herstellen, raakt de emmer vol.

De volgende keer dat er zich dan weer een stressvolle situatie aandient, loopt de emmer over. Vaak is dat laatste het moment waarop gedragsproblemen (zoals sproeien) worden geuit. Bijvoorbeeld omdat je kat net even wat te lang moest wachten voordat je de tuindeur opendeed. Naar buiten willen, maar niet kunnen geeft frustratie (stress). De kat sproeit ogenschijnlijk zonder goede aanleiding, maar in werkelijkheid was de dichte tuindeur nu net de druppel die zijn (stress) emmer deed overlopen.

Dit is ook de reden waarom gedragsproblemen die steeds erger worden over de tijd heen, meestal te maken hebben met stress.

Hoe goed een kat met stress kan omgaan is per kat verschillend

Wellicht denk je dat jouw kat onmogelijk stress kan hebben – je lieve schat komt immers niets tekort. Maar zo simpel ligt dat niet. Het verschilt per kat hoe snel hij stress ervaart en hoe goed hij met veranderingen kan omgaan. Waar een heel stressgevoelige kat drie weken van slag kan zijn door het zien van een hond in de tuin, is een kat die weerbaar tegen stress is, het na vijf minuten al vergeten.

Hoe gevoelig een kat is voor stress en in welke mate hij ermee om kan gaan, is afhankelijk van verschillende factoren:

1. Stressgevoeligheid is deels aangeboren
2. Ras (er bestaan stressgevoelige rassen)
3. Scheidingsleeftijd 
4. Socialisatie tijdens kitten periode
5. Hoe goed aan zijn natuurlijke behoeften wordt voldaan

Dat betekent dus dat je een stressgevoelige kat kunt hebben omdat zijn moeder een stresskip was en zij deze eigenschap aan haar kittens heeft doorgegeven. Huis-tuin-en-keukenkatten (htk’s) zijn over het algemeen stressgevoeliger dan raskatten omdat zij eerder (7-8 weken) worden gescheiden van de moeder in vergelijking met raskatten (12-13 weken). Ook worden raskatten vaak beter en langer gesocialiseerd dan htk’s. Socialisatie betekent meer dan ‘wennen aan mensen’. Socialisatie is een ontwikkelingsproces waarin een dier leert wat hij precies als normaal en veilig kan beschouwen. Als een kitten niet correct is gesocialiseerd op mensen, andere katten en huiselijke situaties zal hij meer stress ervaren als huiskat.

Stress bij katten herkennen, dit zijn de signalen waarop je moet letten

In onderstaande video laten we je precies zien hoe je stress bij katten kunt herkennen door naar ze te kijken. Wanneer je kat meerdere signalen vertoont en dit langer dan een dag aanhoudt kan er sprake zijn van een probleem.

• Vergrote pupillen
• Uitstaande (stekelige) vacht
• Tongelen (kort aflikken van zijn bekje)
• Spiertrekkingen (rimpelingen) van de vacht
• Nepslapen
• Telkens reageren op omgevingsgeluiden
• Constant om zich heen kijken
• Pica
• Veel kopjes geven aan meubels
• Veel geruststellend gedrag (sabbelen, knuffelen, treden, overmatig poetsgedrag)
• Liggen met de pootjes en/of staart onder zijn lijf
• Onrustig zijn
• Lage staart
• Zwiepende staart
• Langs muren lopen in plaats van door de (open) ruimte
• Achter voorwerpen verstoppen (stoelpoot, tafelpoten etc.)

Stress bij katten herkennen – inwendige veranderingen die je aan de buitenkant kunt zien

In een stress situatie gebeurt er heel veel binnen in het lijf van de kat. Zo gaat de kat zijn hart sneller kloppen, de spijsvertering gaat op een laag pitje, zijn bloed gaat sneller stromen en zijn spieren spannen aan. Deze inwendige veranderingen zijn aan de buitenkant zichtbaar. Omdat de spijsverting trager wordt zal de kat zijn eetlust verminderen. Stresshormonen in het lijf zorgen voor verwijde pupillen. Verwijde pupillen wijzen dus op stress.

De lichaamshouding van de kat verandert omdat zijn spieren worden aangespannen en hij zich gereed maakt om te vechten of vluchten. Dit kan zorgen voor verstopgedrag (vluchten) of agressie (vechten). Omdat het heel veel energie kost om het lijf in zo’n korte tijd in zo’n gespannen staat te brengen, wijst veel slapen ook op stress. Wanneer de kat stress heeft, zal hij daar iets aan willen doen.

Hij zal zichzelf proberen gerust te stellen. Door dit (dwangmatige) gedrag steeds te herhalen maakt de kat endorfine aan waardoor de stress iets afneemt en zich beter gaat voelen. Overmatig wassen, veelvuldig kopjes geven, trappelen, het likken/sabbelen/zuigen aan oneetbare dingen zoals plastic (pica) wijst daarom op stress. Katten kennen ook stress eten. Als de kat ineens minder aandacht of juist extreem veel aandacht wil kan dit ook op stress wijzen.