Ontwormen of niet ontwormen, dat is de vraag

Je kat ontwormen is een onderwerp waar best een taboe op rust. Zo lees ik regelmatig dat preventief ontwormen geen enkele zin zou hebben. Soms wordt beweerd dat ontwormingsmiddel zeer schadelijk zou zijn omdat het een gif is. En de dierenarts, die zou ontworming enkel aanraden om eraan te verdienen. Dat is waarschijnlijk ook de reden waarom maar 24% van de katteneigenaren zijn katten regelmatig ontwormt.

De andere kant van het verhaal, namelijk dat een worminfectie heel schadelijk is en zelfs dodelijk kan zijn, hoor je veel minder. Misschien komt dat wel omdat we weinig geconfronteerd worden met deze gevolgen. Juist, omdat we leven in een tijd waarin goede ontworming beschikbaar is. Ken jij een kat die ernstig ziek is geworden door wormen? Of een kat die hieraan is overleden? Ik wel. En na het lezen van dit artikel, jij ook.

Een gewaarschuwd mens telt voor twee……in dit geval letterlijk, want je kan er het leven van je kat mee redden.

Maxima, kleine lieve parel

Dit artikel vertelt het verhaal van Maxima, een mooi Maine Coon kitten die niet ouder mocht worden dan 6 maanden. Maxima groeide op in een kleinschalige cattery. Zo’n cattery die echt fokt uit liefde voor het ras. En waarvan met recht gezegd kan worden dat de eigenaren er alles aan doen om de katjes gezond te houden. Ze hebben een fijne uitdagende leefomgeving. De katten worden netjes getest op erfelijke ziekten. Ze worden preventief ontwormd en ontvlooid. En om de katten veilig te houden, komen ze enkel in een afgeschermde tuin.

Maxima was samen met haar zusje Juliana en hartsvriendin Delahni een onafscheidelijke Coontjes drie-eenheid. Maar stuk voor stuk waren de katten dol op haar, alle 15. Maxima kon niet blazen of grommen. Ze haalde nooit uit. Ze vond iedereen lief. En iedereen vond haar lief. Er zat echt geen kwaad bij. Ze was het kleine, lieve pareltje van haar baasje. Zoveel liefde, zoveel zorg, zo goed beschermd en toch was dit niet genoeg.

Waar zitten al die wormen?

Wormen zijn parasieten, die zich nestelen in de dunne darm, de longen of in het bloedvat tussen hart en longen. Het leven van de worm bestaat uit drie stadia: het ei, de larve en de volwassen worm. Er bestaan verschillende soorten wormen die de kat kunnen besmetten. De meestvoorkomende bij katten zijn de spoelworm, haakworm en de lintworm.

Katten kunnen een worminfectie op verschillende manieren oplopen. Je loopt de wormeitjes makkelijk zelf naar binnen doordat ze aan je kleding of onder je schoenen blijven plakken. Katten kunnen deze eitjes zo direct binnenkrijgen tijdens het wassen. Besmetting kan ook optreden via de ontlasting. Als een kat in besmette kattenpoep staat (op de kattenbak), krijgt hij dit binnen wanneer hij zich daarna wast. Op dezelfde manier werkt dit wanneer de kat door een beetje kattenpoep loopt (denk aan het uitloopmatje voor de kattenbak). Ook door (het jagen op) besmette tussendieren (slakken, kikkers, knaagdieren, vlooien) of via moedermelk kan een kat worden besmet. Rauw vleesvoeding krijgen is een factor die de besmetting en verspreiding beïnvloedt. En sommige wormen boren zich gewoon door de huid van de kat heen.

Wormen zijn dus overal….

Wormen zijn overal: binnenshuis, in de tuin, in de zandbak of in de kattenbak. Je kunt er dan ook gerust vanuit gaan dat elke kat wormen heeft of een keer zal krijgen. Dit geldt niet alleen voor buitenkatten maar ook voor binnenkatten. Katten, mensen en kinderen kunnen heel ziek worden van wormen. Het is daarom raadzaam om je kat en andere gezinsleden goed tegen deze parasieten te beschermen.

Bepalen of je kat wormen heeft

In het algemeen kun je niet met het blote oog zien of je kat wormen heeft. Daar zijn ze te klein voor. Er is een uitzondering, wanneer je kat extreem veel lintwormen heeft, kun je deze zien krioelen in de ontlasting. De belangrijkste klachten van een wormbesmetting zijn overgeven, diarree en irritatie (jeuk) rond de anus. Bij een worminfectie worden vaak chronische maag-darmklachten gezien. Bij longworm staat hoesten op de voorgrond, bij hartworm hartklachten.

Voor Maxima begon het ziektebeeld met milde klachten, ze was wat sloom, wilde niet (goed) eten en had diarree. Niemand die op dat moment longworm vermoedde, want Maxima werd elke 3 maanden ontwormd met Milbemax en kwam niet buiten (behalve in de tuin).

Diagnose Wormen

Zogenaamde patente infecties kunnen worden vastgesteld met ontlastingonderzoek. Bij een patente infectie zijn er eierleggende wormen aanwezig in de darm van de kat. Dat is het moment dat de kat ook besmettelijk is voor mensen en andere dieren. Volwassen wormen leggen dagelijks vele duizenden eitjes. Deze komen via de ontlasting van de kat terecht in de omgeving. In ongeveer 3 weken tot een paar maanden worden de larfjes op hun beurt ook weer besmettelijk. De eitjes zijn in de grond zeer goed bestand tegen omgevingsinvloeden en kunnen jarenlang in de omgeving overleven.

Wormen eten je kat op

Een parasiet is een organisme dat zich vasthecht aan de gastheer (je kat) en deze als voeding gebruikt waardoor hij schade aanricht. Parasieten eten dus stukjes van je kat op waardoor deze verzwakt. Het woord parasiet is afgeleid van para-sitos; para betekent “naast” en sitos betekent “voedsel”. Een parasiet is dus een (ongewenste) mee-eter. Wormen zijn kat-etende parasieten. Gezellig he? Als je dit weet is het misschien wat beter aan te voelen waarom men ooit heeft bedacht dat het wel zo verstandig is om ze te bestrijden, met gif.

Ontwormingsmiddel doodt parasieten, dat maakt het inderdaad een gif. Een gif is een middel dat bedoeld is om bepaalde organismen (parasieten) ziek te maken of te doden. Een niet giftig ontwormingsmiddel zou de wormen niet doden en dus onwerkzaam zijn.

De gevolgen van een ernstige worminfectie zijn per soort worm anders maar altijd schadelijk. Haakwormen voeden zichzelf bijvoorbeeld door zich vast te grijpen aan het darmslijmvlies en hiervan stukjes weg te vreten. Op deze manier beschadigen ze het darmslijmvlies. Door irritatie en zwelling van het darmslijmvlies zet de buik op en ontstaat pijn en (bloed in de) diarree. Dit gaat vaak gepaard met bloedarmoede en vermoeidheid.

Worminfecties zijn vooral voor kittens levensgevaarlijk

Toen Maxima ook benauwdheidsklachten kreeg, werd er eerst gedacht aan HCM. Zorgvuldig, specialistisch onderzoek wees echter uit dat het ging om een longworminfectie. Ondanks een zeer intensieve behandeling met Panacur en vele uren aan liefdevolle zorg van haar baasje, overleed Maxima aan de gevolgen van de longworminfectie.

Een besmetting met wormen voorkomen

Goede hygiene

De meeste veelvoorkomende wormen worden verspreid door ontlasting. Goede hygiënische maatregelen helpen daarom de verspreiding te voorkomen. Het is daarom verstandig om de kattenbak wekelijks helemaal schoon te maken. Het gebruik van fijn, klontvormend grit helpt om dagelijks ontlasting te verwijderen. Gebruik liever geen uitloopmatten, daar deze heel lastig schoon te maken zijn. Verwijder ook ontlasting uit de tuin. Gooi ontlasting of gebruikt grit ook nooit in de GFT bak.

Ontvlooien

Vlooien zijn dragers van wormen waardoor je er vanuit kan gaan dat wanneer je kat vlooien heeft, hij ook wormen heeft. Je kat preventief ontvlooien helpt daarom bij de verspreiding van wormen.

Extra hygiene maatregelen wanneer je rauw vlees voert

Sommige katten doen het beter op rauw vlees dan op brok of natvoer. Maar uit onderzoek is gebleken dat het voeren van rauw vlees een hoger risico geeft op parasitaire infecties. Door het eten van rauw vlees of prooidieren kan de kat wormen larven binnenkrijgen. Het voeren van brokjes of natvoer voorkomt parasitaire infecties die anders overgebracht kunnen worden door rauw vlees. Bij het voeren van rauw vlees is het dus verstandig om extra te letten op hygiene. Het jagen op en eten van prooidieren (buiten) geeft ook een verhoogd risico op worminfecties.

Hoevaak ontwormen?

Elke worm kent een besmettelijke en niet-besmettelijke periode. De meeste wormen zijn besmettelijk vanaf het moment dat de larven oud genoeg zijn om eitjes te leggen. Je behandelt of voorkomt worminfecties met het doel om te voorkomen dat de wormeieren uitgescheiden worden in de omgeving.

Na blootstelling aan wormen ontwikkelt de kat een zekere mate van immuniteit. Maar deze is niet absoluut, waardoor dieren in een besmette omgeving toch regelmatig ontwormd moeten worden. Hoevaak je nu precies moet ontwormen is per kat verschillend. Dit hangt bijvoorbeeld af van zijn leeftijd, hoeveel katten er in huis leven, zijn voeding en of hij buiten komt of niet. De tabel hieronder van het ESCCAP geeft een goede richtlijn.

Maandelijks ontwormen bij hoger risico

Maandelijks ontwormen voorkomt grotendeels patente infecties omdat zo rekening wordt gehouden met de levenscyclus van de parasieten. Wanneer je kat een groter risico loopt om besmet te raken met wormen, is het verstandig om maandelijks te ontwormen. Zijn er bijvoorbeeld kleine kinderen in huis en heb je een buitenkat? Dan is het een goed idee om je kat maandelijks te ontwormen. Hetzelfde geldt voor huishoudens met meerdere katten alsmede katten die op show gaan.

Ontwormen plus ontlastingonderzoek

Wanneer je ervoor kiest om niet regelmatig te ontwormen kan een maandelijks of driemaandelijks ontlastingonderzoek als alternatief dienen. Je ontwormt dan enkel gericht tegen het soort worm dat is gevonden in de ontlasting.

Lees meer over de momenteel recente inzichten wat betreft verantwoord ontwormen op de website van ESCCAP

Welk ontwormingsmiddel gebruiken?

Niet alle ontwormingsmiddelen werken tegen alle soorten wormen. Soms werkt een ontwormingsmiddel zelfs maar tegen een type worm. Bij de dierenarts zijn de meest moderne en breedwerkende ontwormingsmiddelen verkrijgbaar.

Longwormen zijn waarschijnlijk niet zeldzaam meer

In het geval van Maxima was het de longworm (Aelurostrongylus abstrusus) die haar ziek maakte. Longwormlarven leven in het slijm van (naakt)slakken. Katten kunnen worden geïnfecteerd door besmette slakken te eten. Maar ook door te drinken uit een waterbak die besmet slakkenslijm bevat. Muizen en vogels kunnen zelf besmette slakken eten¹. Wanneer de kat een besmette muis of vogel vangt, raakt hij ook weer besmet. De worm is daarnaast overdraagbaar via moedermelk, en ook rauw vlees vormt een risico.

Voorheen werd een infectie met longworm bij de kat gezien als iets zeldzaams. Tegenwoordig wordt daar door specialisten anders over gedacht. Waarschijnlijk komt een longworminfectie veel vaker voor maar wordt niet als zodanig herkend. De symptomen lijken heel veel op die van HCM (een erfelijke hartziekte) en bronchitis. De infectie krijgt vooral kans toe te slaan wanneer de weerstand keldert, zoals in Maxima haar geval bij de eerste krolsheid. Haar baasje dacht dat de ademhaling versnelde door de opwinding van de krolsheid, maar al snel bleek dat Maxima het erg benauwd had. Longworm brengt ernstige schade toe aan de longen en een worminfectie verlaagt ook de werking van de afweer waardoor de kat gevoeliger wordt voor andere ziekten.

Omdat Maxima een Maine Coon is en omdat wormen zo onschuldig lijken, was het voor velen die iets van het verhaal hadden meegekregen, maar moeilijk te geloven dat Maxima uiteindelijk overleed aan longworm. De verschillende medische specialisten die zich over Maxima hebben gebogen twijfelde hier echter niet aan. De echo van het hart, de longfoto en het ontlasting onderzoek wezen uit dat er spake was van longworm. Aelurostrongylus abstrusus, zoals de worm heet, is een parasiet die in de longen leeft en waarvan de larven via de longen omhoog bewegen en opgehoest worden. Afhankelijk van het aantal wormen in de longen en de heftigheid van de eigen afweerreactie van de kat kan een infectie van symptoomloos tot fataal verlopen.

Hoe Maxima besmet is geraakt zullen we nooit (met zekerheid) weten. Heeft ze een besmette slak gegeten? Is ze besmet geraakt via de moedermelk? Of was het rauwe vlees dat zij kreeg bij de cattery waar ze geboren was toch de bron? Het baasje van Maxima heeft er alles aan gedaan wat ze kon om haar gezond te houden, en toch was het niet genoeg. Hoe dit nu precies kon gebeuren, daar is geen sluitend antwoord op te geven. Maar haar baasje vindt het belangrijk dat haar verhaal wordt gedeeld, omdat wormen zo onderschat worden en longworm lastig wordt herkend.

Warmere zomers, meer ontwormen?

Als je als grote kattenvriend zo’n jonge kat verliest, is dit lastig te accepteren. De vraag blijft knagen….had ik iets kunnen doen om dit te voorkomen? En het antwoord is een heel duidelijke NEE. Deskundigen zijn het erover eens dat eens per drie maanden ontwormen normaliter afdoende is om je kat te beschermen maar er zijn twee maren. Een middel tegen wormen is geen garantie dat katten ooit een worminfectie krijgen.

• Veel moderne ontwormingsmiddelen doden volwassen wormen in de darmen, maar niet alle in het lichaam rondtrekkende larven. Daarom kan het nodig zijn om de behandeling te herhalen ³
• Veel ontworming behandelingen hebben geen blijvende werking. Het middel wordt opgenomen in de darmen, waar het de aanwezige wormen doodt. Eenmaal uitgescheiden door het lichaam, doet het niets meer. Dit betekent dat een dier zich na de ontworming bijna gelijk kan herbesmetten wanneer de kat in aanraking komt met besmette aarde of rauw voer³

Daarnaast hebben we te maken met een veranderend (gunstiger) leefklimaat voor wormen.

“Er komen de laatste jaren vaker (exotische) wormsoorten en andere parasieten in onze leefomgeving voor” volgens parasitoloog Paul Overgaauw. We hebben te maken met een veranderend klimaat en dit zorgt voor een ideaal leefklimaat voor wormen en de dieren die de wormen bij zich dragen. Natuurlijk is het omgekeerde ook waar, sommige wormen en gastheren zullen juist minder voorkomen omdat zij niet goed tegen deze warmte kunnen ² .

Desondanks is het niet nodig om intensiever te ontwormen laat veterinair parasitoloog dr. E.R. Nijsse weten in persoonlijk contact. De infectierisico’s zijn niet van warm weer afhankelijk, de tussengastheer van longworm betreft slakken en die zijn er juist in de gematigdere perioden van het jaar. Wat betreft de standaard ontworming zal dit ook niet zo’n vaart lopen. Het opvolgen van de standaard aanbevelingen is voldoende.

Het is belangrijk te weten dat het doel van ontworming niet is om een dier altijd volledig wormvrij te houden, maar om een eventuele worminfectie te stoppen voordat er besmettelijke eitjes worden uitgescheiden en voordat het dier ziek wordt. Bij een normaal infectierisico wordt hiervoor een gemiddelde ontwormingsfrequentie van 4 maal per jaar met intervallen van 3 maanden geadviseerd.

Wel is het zo dat vectoraandoeningen die overgebracht worden door bijvoorbeeld stekende spinachtigen en insecten een breder verspreidingsgebied kunnen krijgen, Aldus Nijsse. Daarmee bedoelt hij sommige tekensoorten en muggensoorten. Maar daar werken de standaard ontwormingsproducten dan weer niet tegen.

1. Grandi, G., Calvi, L. E., Venco, L., Paratici, C., Genchi, C., Memmi, D., & Kramer, L. H. (2005). Aelurostrongylus abstrusus (cat lungworm) infection in five cats from Italy. Veterinary parasitology, 134(1-2), 177-182.
2. Blum, A. J., & Hotez, P. J. (2018). Global “worming”: Climate change and its projected general impact on human helminth infections.
3. https://www.esccap.eu/page/Wormen/10/