De kittenopvang, kattengastouders en het asiel werken in de frontlinie om kittens zonder baasje te helpen. Helaas zijn deze broodnodig omdat er elk jaar weer een kittenoverschot ontstaat. De problemen die hiervoor zorgen, blijven zichzelf herhalen.

In een ideale wereld worden nestjes kittens weloverwogen gepland en goed verzorgd totdat de kittens oud genoeg zijn (12-13 weken) om het nest te verlaten. De moederpoes en kittens krijgen gezond voer en de medische zorg die ze nodig hebben. Kittens groeien op in de woonkamer en worden zorgvuldig gesocialiseerd. Door mensen die weten dat socialisatie meer betekent dan het vertrouwen winnen van katten waardoor zij zich laten aaien. In de ideale wereld vinden alle kittens een fijne, permanente thuis. En loopt geen kat meer los op straat.

Nederland is het eerste land zonder zwerfhonden! Waarom is dit nog niet gelukt met zwerfkatten? Jaarlijks herhalen zichzelf dezelfde problemen. Wij vinden het tijd dat daar eens verandering in komt. In deze blog zetten we allereerst op een rijtje wat er misgaat. En hoe katteneigenaren, opvangen en gemeentes samen dit probleem kunnen oplossen.

Waarom overstroomt de kittenopvang jaarlijks rond juni met kittens?

Het aanbod en de kittenvraag sluit niet goed op elkaar aan

In het vroege voorjaar rond februari zijn er nog weinig kittens maar de vraag naar kittens is groot. Elk soort kitten —of dit nu een raskat is of een huis-tuin-en-keukenkat (htk) — brengt rond deze tijd veel geld in het laatje. En ze vinden snel een huisje. Ook de minder populair gekleurde kittens. Mensen zien dit in hun omgeving en denken dat dit het ideale moment is om ook eens een nestje te nemen. Maar ho, wacht! Er zit een denkfout in deze logica.

Dat leuke nestje is er namelijk niet al morgen. Je kittens zullen pas 21 weken later gaan verhuizen. De zwangerschap duurt namelijk ongeveer 9 weken. En de verzorging van de kittens duurt nog eens 12 weken (als je het goed wilt doen dan). Dat betekent dus dat je midden in de vakantieperiode naar nieuwe baasjes moet gaan zoeken. Maar rond die tijd (juni-augustus) wil helemaal niemand meer een kitten omdat ze op vakantie gaan of al een kitten gevonden hebben. En dus raak je die schattige kittens aan de straatstenen niet meer kwijt.

De kittens die in februari zijn gekocht zijn rond juni-juli ook weer vruchtbaar

De kittens die in februari een huisje hadden gevonden, zijn 4-5 maanden later zelf alweer geslachtsrijp. Dan zitten we ook alweer in de maanden juni-juli. Dat betekent dat deze kittens — zo jong als ze zijn —  zelf ook alweer kittens kunnen voortbrengen. Ook kittens die familie (broer en zus) van elkaar zijn. Dit zou niet erg zijn wanneer iedereen zijn kitten tijdig zou laten helpen en niet vrij buiten zou laten rondlopen. Maar helaas is het zo dat vooral htk kittens wél vrij buiten rondlopen en niet (op tijd) worden gecastreerd.

Veelvoorkomende redenen dat mensen hun kat niet (op tijd) laten castreren:

• In Nederland is het (nog) niet verplicht om een kitten te laten castreren
• Onwetendheid bij katteneigenaren over hoe de voorplanting werkt
• Hardnekkige fabels rond castratie
• Een ‘laat-maar-lekker-zijn-gang-gaan’ opvatting rondom katten
• Geen geld hebben voor castratie (ook al is een nestje vele malen duurder!)
• Geloofsovertuiging

Het helpt daarbij ook niet dat veel dierenartsen nog steeds pas vanaf 6 maanden willen castreren. En op deze manier ontstaan er wat kittenopvangen “overbodige nestjes” of “oeps nestjes” noemen. Bijvoorbeeld omdat de poes per ongeluk zwanger werd van haar broer uit hetzelfde nestje. Maar wat veel vaker voorkomt is dat poezen buiten per ongeluk zwanger raken. Uit een Engelse studie bleek landelijk gezien, 80% van de nestjes te bestaan uit ongelukjes!

Rond juni is het lekker weer en gaan mensen en katten naar buiten

In juni is het lekker weer en krijgen zowel mensen als katten de zomerkriebels. Dit is het moment dat veel mensen hun jonge katten (voor het eerst) naar buiten laten. Het is ook het moment dat veel katten per ongeluk naar buiten ontsnappen en zwanger terugkomen.

Wanneer een moederpoes ook nog buiten bevalt van haar kittens, worden de kittens beperkt in hun socialisatie. Ze groeien namelijk niet op in de woonkamer, in de aanwezigheid van mensen. Op deze manier kunnen de kittens buiten gevonden worden en terechtkomen in de kittenopvang. Het “kittenoverschot” dat elk jaar weer ontstaat, bestaat uit zowel geplande als ongeplande nestjes. 

Hoe doorbreken we het patroon van het terugkerende, jaarlijkse kittenoverschot?

• Verspreid kennis om hardnekkige fabels uit de wereld te helpen
• Laat je kitten castreren vóórdat deze vruchtbaar is (dus rond 3-4 maanden). Wees hier extra scherp op wanneer je kittens in huis hebt die broer en zus van elkaar zijn. Overigens blijft een kat nog een aantal weken (ongeveer 6 weken) vruchtbaar ná de castratie door resthormonen.
• Hou je kat in ieder geval binnen zolang het dier nog niet gecastreerd is
• Nog beter is het om te zorgen voor een veilige, afgeschermde buitenruimte. Denk hierbij aan een afgezette tuin en balkon of een kattenren.
• Ken je iemand met een klein budget waardoor er geen geld is om de kat te castreren? Probeer hem of haar te helpen. Niet per se financieel. Kennis verspreiden of iemand begeleiden naar hulp(instanties) kan ook een verschil maken.

Dit moet iedereen weten over de voortplanting van hun kat

• Veel mensen houden vast aan het idee dat de jongste leeftijd waarop een kat zwanger kan worden vijf maanden (of ouder) is. Daarnaast wordt er nog veelal gedacht dat een poes pas rond 1 jaar zwanger kan worden. Een poes kan al vanaf 4 maanden zwanger (drachtig) worden.
• Er wordt onterecht aangenomen dat het beter voor de gezondheid van de poes is om éénmalig een nestje te krijgen voordat ze gesteriliseerd wordt. Elke 2-3 weken krols worden, zwanger zijn en bevallen is echter een zware opgave voor zowel de poes als zijn baasje.
• De meeste katteneigenaren weten ook niet dat een poes om de 2-3 weken krols kan worden, en al snel weer krols wordt na een zwangerschap.
• Nog een hardnekkige fabel is dat katten weten dat ze familie zijn en daarom niet met elkaar zullen paren. Inteelt komt helaas veel voor bij katten.

Wat gebeurt er met buiten gevonden kittens?

Kittens die nog te socialiseren zijn worden gevangen, meegenomen en via een dierenopvangcentrum (asiel) in een gastgezin ondergebracht. Gastgezinnen geven zwangere of net bevallen moederpoezen en piepjonge kittens zonder moederpoes, de best mogelijke zorg die zij kunnen bieden. Deze gastgezinnen bestaan uit particuliere vrijwilligers die zich het lot aantrekken van deze katten.

Een gastgezin went de jonge katjes aan een huiselijke omgeving en aan mensenhanden. Op die manier maken ze er ‘sociale katten’ van. Vervolgens zoeken zij een forever home voor de katjes.

Een kittenopvang kan zelf ook bijdragen aan het kattenoverschot

Het is belangrijk om ook in dit moeilijke werkveld de dingen te blijven bekijken vanuit het oogpunt van de kat. We moeten proberen te begrijpen hoe levenservaringen de kat vormen. Katten zijn niet allemaal hetzelfde wat betreft hun behoefte om met mensen samen te leven. We moeten daarom telkens zorgvuldig afwegen hoe we hen op de lange termijn het beste kunnen helpen. Want gebeurt dit niet, is de kans groot dat ze alsnog in het asiel belanden.

Het socialiseren van kittens kan maar tot op heel jonge leeftijd

Op dit moment is het nog zeer gebruikelijk bij kittenopvangen om alle gevonden kittens onder te brengen bij een gastgezin. Ook kittens die allang voorbij het punt zijn om nog gesocialiseerd te worden als huiskat. Er wordt onterecht vanuit gegaan dat buiten gevonden kittens nog tot 12 weken of zelfs 14 weken te socialiseren zijn. Dit wordt niet door wetenschappelijk onderzoek ondersteund.

Misschien denk je; maar elke kat verdient toch een gouden mandje? En daar heb je natuurlijk gelijk in. Maar het is goed om je te realiseren dat niet elke kat gelukkig wordt als huiskat. Katten komen van nature niet voor in woonkamers. Ze moeten leren wat er nodig is om als huiskat te leven. Leren ze dit niet, zullen zij zich aanpassen aan de (buiten) omgeving waarin ze zijn geboren.

Het socialisatie proces vindt plaats tussen week 2 en 8. Uit de literatuur is bekend dat kittens die de eerste 6 weken geen contact hebben gehad met mensen, niet meer te socialiseren zijn. Deze katten zullen niet gelukkig worden wanneer zij toch gedwongen worden om als huiskat te leven. Dit soort kittens hebben meer belang bij een leefplek waar zij geen contact hoeven te hebben met mensen. Voor elk kitten ziet een gouden mandje er dus anders uit.

Eigenlijk zou er daarom per gevonden nestje rekening gehouden moeten worden met de mate van socialisatie en bijvoorbeeld de moederscheidingsleeftijd om te bepalen hoe dat gouden mandje er voor hen uitziet. Dat betekent een meer individuele aanpak in plaats van een algemene. Misschien dat dit beter lukt als de toestroom van kittens niet zo groot is.

Het belang van de juiste socialisatie bij gastgezinnen 

Er bestaan honderden organisaties die varieren in de hoeveelheid middelen, ervaring en kennis. Maar ze hebben allemaal hetzelfde doel: kittens aan een beter leven helpen. En dat is een heel nobel streven. Aangezien deze opvangen jaarlijks worden overspoeld door kittens, is er vaak een gebrek aan tijd, geld en ruimte. We kunnen het ze daarom ook lastig kwalijk nemen, want ze roeien met de riemen die ze hebben. Juist omdat het probleem zo omvangrijk is, is het belangrijk dat organisaties die zich op een (semi) professionele manier bezig houden met het opvangen van kittens, niet zelf bijdragen aan het probleem.

De socialisatie van kittens houdt zoveel meer in dan het vertrouwen winnen van de katjes zodat zij zich laten aaien. Een ‘sociale’ kat die je opzoekt is namelijk heel wat anders dan een ‘goed gesocialiseerde kat’. Het eerste is vooral belangrijk voor de (toekomstige) baasjes. Het tweede bepaalt of een kat wel of niet gezond en gelukkig zal worden als huiskat. De kennis over de ontwikkeling van kittens en de socialisatie ontbreekt soms bij kittenopvangen zelf, alsmede de gastgezinnen. Om (gedrags)problemen op latere leeftijd te voorkomen is het belangrijk dat kittens goed gesocialiseerd worden. Dit ook weer om te voorkomen dat katten later probleemgedrag gaan vertonen en uiteindelijk in een asiel belanden.

De liefste, leukste huisdieren zijn katten die gelukkig zijn

Zoals boven aangegeven, gaat er ook in dit moeilijke werkveld soms het één en ander mis. Misschien is het ook niet direct duidelijk waarom het een probleem is dat we proberen om van alle gevonden kittens, huiskatten te maken. We weten vanuit de literatuur en de praktijk dat een gebrekkige socialisatie zorgt voor angstige katten. Bijvoorbeeld voor vreemde mensen of voor alledaagse dingen zoals de deurbel of de vuilniswagen.

Een gebrekkige socialisatie is dan ook ‘de beste basis’ voor het ontwikkelen van gedragsproblemen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan agressie en onzindelijkheid. En dat zijn weer belangrijke redenen voor baasjes om afstand te doen van hun kat.

Nederland was het eerste land zonder zwerfhonden, dat moet met katten toch ook kunnen?

Rond 1800 liepen (vuilnisbak ras) honden vrij los op straat

Lang geleden rond het jaar 1800, had zo goed als iedereen een hond in Nederland. De elite had meestal een rashond die werd gebruikt voor de jacht of als huisdier. Deze honden dienden zelfs als status-symbool en waren goed doorvoed en werden goed verzorgd. De minder welbedeelde mens had een ‘vuilnisbakkie’ die diende als waakhond of werkhond. Die vuilnisbakkies liepen vrij op straat en konden zich ongestoord voortplanten. Uit deze honden ontstonden er zwerfhondpopulaties.

Vanwege hondsdolheid werden honden geruimd, aangelijnd en gemuilkorfd

Door hondsdolheid (rabiës) uitbraken waaraan veel mensen overleden, kwam de overheid in actie. Uit angst voor besmetting werden grote groepen zwerfdieren geruimd en wetten ingevoerd om honden aan te lijnen en te muilkorven. Het beroep ‘hondenvanger’ was geboren. Om het aantal zwerfhonden in te perken werd ook de hondenbelasting ingevoerd, maar dit werkte averechts. Veel mensen konden of wilden de hondenbelasting niet betalen waardoor het aantal zwerfhonden enkel maar toenam. Geld (of beter gezegd, het gebrek hieraan) speelde een grote rol.

Langzaam veranderde het bewustzijn van hondeneigenaren

Langzaam maar zeker, veranderde wel het bewustzijn rondom het welzijn van de hond. Een gezonde hond werd een status-symbool voor iedereen. Het welzijn van de hond werd gezien als spiegel van het welzijn van de eigenaar. Goed gevoedde en verzorgde honden stonden symbool voor status en men ging steeds beter voor hun hond zorgen. Voorlichting en educatie speelde hierbij een grote rol. In 1875 werd het ‘moedwillig kwellen, pijnigen of mishandelen’ van een hond of kat in Nederland bij de wet verboden. In 1886 werd dierenmishandeling voor het eerst strafbaar. En in 1962 werd er zelfs een Algemene Dierenbeschermingswet ingevoerd.

Er vond een verschuiving plaats in hoe mensen hun honden zagen. Waar ze vroeger gezien werden als slaaf of werkkracht, verschoof dit richting een gezinslid of een vriend. Waarschijnlijk omdat de gezinsgrootte kleiner werd en er meer geld was om de hond beter te behandelen.

Waarom zijn er dan nog wel zwerfkatten?

Katten lopen nog steeds ongecastreerd rond op straat

Er zijn wel wat overeenkomsten tussen de kat van nu en de hond van vroeger. De kat wordt namelijk nog steeds gezien als een zelfvoorzienend dier dat zichzelf wel redt. De kat wordt dus niet gezien als status-symbool maar als gemaksdier. Een dier dat je makkelijk alleen kan laten en die weinig zorg nodig heeft. Dat komt omdat katten het grootste gedeelte van de geschiedenis, altijd of deels buiten leefden en voor zichzelf zorgden. De meeste scheepskatten en stalkatten leefden vroeger wel bij mensen in de buurt, maar er werd niet voor ze gezorgd. Ze moesten hun eigen maaltje bij elkaar scharrelen. De kattenbrokjes zoals we die nu kennen, zijn er dan ook pas sinds de jaren 70. Veel katten leven daarom nu nog steeds zoals honden in de jaren 1800. Ze lopen los op straat en kunnen zich ongestoord voortplanten. En dat zorgt voor zwerfkattenpopulaties.

Gemeentes stimuleren het vrij rondlopen van katten

Je zou denken dat gemeentes het fijn vinden wanneer katteneigenaren hun verantwoordelijk nemen, en de katten in hun eigen tuin houden. Of op hun eigen balkon, of in een kattenren. Het woongenot van de buurt gaat er namelijk op vooruit wanneer er geen katten vrij buiten lopen. Het voorkomt schade aan huis en tuin. Verbazingwekkeng genoeg, weten we dat dit nu niet het geval is. Veel katteneigenaren lopen namelijk aan tegen gemeentes die hun medewerking niet willen verlenen voor het aanbrengen van kattenrennen of afzettingen middels kattennetten. De reden hiervan is dat gemeentes of buurtbewoners ‘het niet mooi vinden’.

Raskatten worden nu nog anders behandeld dan htk’s 

In 1800 bestond er een groot verschil in de manier waarop mensen vuilnisbakkies en rashonden behandelden. Dat is met katten nog steeds het geval. De vuilnisbakkies, oftewel de huis-tuin-en-keukenkatten verlaten bijvoorbeeld al met 7-8 weken het nest. De gebruikelijke scheidingsleeftijd bij raskatten is 12-13 weken. Ook wordt een gebrekkige verzorging (niet-gecastreerd, niet-ingeënt, niet-ontwormd of ontvlooid en niet-gechipped) geaccepteerd of zelfs als normaal gezien bij htk kittens. Daarom krijgen htk’s ook vaker ongewenste nestjes. Daarentegen wordt het juist als normaal gezien dat raskatten deze verzorging wel krijgen. Ook is het gebruikelijker om htk’s buiten op straat rond te laten lopen, terwijl raskatten juist veel vaker worden binnengehouden.

Zien we onze katten dan niet als familie of vriend?

Jawel, uit verschillende studies blijkt dat de meeste katteneigenaren hun kat zien als onderdeel van het gezin, of hun kind. Maar blijkbaar is dit niet doorslaggevend voor de manier waarop we voor onze (huis-tuin-en-keuken) katten zorgen.

Speelt (een gebrek aan) geld of onwetendheid dan zo’n grote rol?

Dat zou goed kunnen als je nagaat dat het meerendeel van de nestjes simpelweg een ongelukje is. Die ongelukjes ontstaan doordat katten niet tijdig worden gecastreerd. Hetzij omdat de eigenaar daar op dat moment geen geld voor had. Of omdat de eigenaar niet precies wist hoe de voortplanting bij zijn kat werkt. Dat het gebrek aan goede verzorging van kittens wordt geaccepteerd is deels ook omdat dat dit samen gaat met een lagere aanschafprijs. En daaruit blijkt ook dat geld een grote rol speelt in dit verhaal.

De aanschafprijs van een hond varieert van 200 euro voor een adoptiehond tot 2000 euro of meer voor een rashond. Htk-kittens zijn tijdens de kittenperiode vaak gratis op te halen (al is dat sinds corona wel veranderd).

Hoe worden we het eerste land zonder zwerfkatten?

• Voorlichting over de behoeftes, de kosten en de voortplanting van de kat
• We zouden allemaal dezelfde goede verzorging moeten willen voor zowel raskatten als htk’s. Dat betekent dat htk’s ook pas rond 12-13 weken het nest verlaten. En dat ook htk’s worden ontwormd, ontvlooid, ingeënt, gecastreerd en gechipped
• Een hogere aanschafprijs van kittens passend bij de verzorging (ongeacht of het een raskat of htk is)
• Het stimuleren van het aanbrengen van afschermingsmogelijkheden voor katten door gemeentes (veel gemeentes keuren het aanbrengen van netten of een kattenren af)
• Neutraliseren (castreren) van zwerfkatten
• Een verschuiving in bewustzijn rond het buiten loslopen van katten
• Wettelijk verplichte castratie en chipidentificatie en registratie van kittens (zoals nu al het geval is in België)
• Niet te socialiseren katten niet onderbrengen in huishoudens (maar geschikte uitzetplek voor zoeken)

Wetenschappelijke bronnen:

• Welsh, C. P., Gruffydd‐Jones, T. J., Roberts, M. A., & Murray, J. K. (2014). Poor owner knowledge of feline reproduction contributes to the high proportion of accidental litters born to UK pet cats. Veterinary Record, 174(5), 118-118.
• Welsh, P. (2018). Cat neutering: the earlier the better to tackle overpopulation. The Veterinary Record, 182(10), 289.
• Stavisky, J. (2014). Too many cats: How owner beliefs contribute to overpopulation. Vet. Rec, 174, 116-117.
• Sternheim, I. (2012). How Holland became free of Stray dogs. Isis, 2-9.
• Pongrácz, P., & Szapu, J. S. (2018). The socio-cognitive relationship between cats and humans–Companion cats (Felis catus) as their owners see them. Applied Animal Behaviour Science, 207, 57-66.
• Bouma, E. M., Reijgwart, M. L., & Dijkstra, A. (2021). Family member, best friend, child or ‘just’a pet, owners’ relationship perceptions and consequences for their cats. International journal of environmental research and public health, 19(1), 193.