Kattenbak schoonmaken is voor velen een vervelende klus. Het is iets dat dagelijks terugkomt, ook wanneer je doodmoe bent. Als je hem niet op de juiste manier schoonmaakt, stinkt de kattenbak. En afhankelijk van het soort kattenbak, sta je te klungelen met klepjes, hengsels, “makkelijk” afneembare bakranden en deksels. Fabrikanten van kattenbakvulling weten dit en spelen hier slim op in. Er bestaat kattengrit dat zogegezegd twee keer zo lang meegaat. En plastic zakken die het verschonen snel en hygiënisch zouden maken. Sommige silica varianten hoef je zelfs maar één keer in de maand te verschonen! Althans, als we de fabrikanten moeten geloven.

Dus hoe doe je dat nu goed, een kattenbak verschonen? Hoevaak verschoon je en waarmee? Is het nodig grit regelmatig aan te vullen? Gooi je, als je de bak verschoont ook ‘goed’ grit weg of is het oké om te wachten met verschonen tot er vrijwel niks meer in de bak ligt? Die vragen worden beantwoord door te kijken wie er naast jouw kat nog meer de kattenbak gebruikt. Want geloof me, er maken meer gasten gebruik van de kattenbak dan alleen je kat.

Waaruit bestaat kattenpoep?

• Onverteerde voedselresten
• Oude rode bloedcellen
• Dode (darmwand)cellen
• Gal kleurstof
• Slijm
• Een klein beetje water
• Wat zouten

In de kattenbak vinden we twee verschillende door de kat geproduceerde afvalproducten aan. Namelijk kattenpoep en kattenplas. Beiden zijn overblijfselen waarvan het lijf heeft beslist dat het er niets meer mee kan. Omdat het er alle belangrijke stoffen uit heeft gehaald. Kattenpoep bestaat uit een massa die wordt uitgescheiden door de endeldarm. Een gezonde kat heeft ongeveer één tot twee keer per dag ontlasting. En in totaal zo’n 5 drollen. Het is vaak bruinig van kleur en zacht tot hard van structuur afhankelijk van de voeding en de staat van het maag-darmstelsel.

De samenstelling van de onverteerde voedselresten hangt af van de voeding. In de poep van een kat die leeft van gevangen prooien kun je half verteerde stukjes veren, bot, vacht (van zichzelf en de prooi), wat gras, of zelfs tanden kunnen terug vinden. Als jij je kat dode prooidieren te eten geeft, zal de poep er dus ongeveer hetzelfde uitzien. Wanneer je je kat kant en klare rauwe voeding (kvv) geeft, zal de vacht daarin ontbreken maar er zijn nog wel stukjes bot aanwezig. De poep van  katten die alleen brokjes eten bevat geen bot of vacht. Brokken bevatten vaak plantaardige stoffen (vezels) die op een ongeveer gelijke wijze de darmwerking stimuleren en verstopping tegen gaan.

Eten en gegeten worden

Kattenpoep: katten zijn heel efficient met water

Kattenpoep bevat veel minder water dan bijvoorbeeld mensenpoep. Uit de ontlasting wordt zoveel mogelijk vocht gehaald voordat dit het lijf verlaat. Ook de urine bevat vrij weinig water waardoor deze zeer geconcentreerd is. En ook sterk ruikt. Katten vinden hun oorsprong in de contreien van Afrika en het midden oosten waar water schaars is. Daarom zijn zij lichamelijk heel goed uitgerust om zuinig met water om te gaan. Ze kunnen overleven van het beetje water dat zij binnenkrijgen door hun prooien te eten. Een muis bevat tot wel 70% water en bijna al dat vocht gebruikt het lichaam voor de kat voor allerlei belangrijke processen. Een mens daarentegen poept een groot gedeelte van het ingenomen vocht weer uit.

Hoe gevaarlijk is kattenpoep?

Wat je kat ook eet, poep bestaat altijd uit bacteriën. Héél veel bacteriën. Ongeveer een derde van het gewicht van de poep bestaat uit microben. Doe eens een gokje, hoeveel bacteriën leven er in een drol? Het zijn er biljoenen! Bacteriën kunnen zich onder de juiste omstandigheden namelijk heel snel vermenigvuldigen. Er komen vaak wel driehonderd tot vijfhonderd verschillende soorten voor in poep. Had je ook stilgestaan bij de parasieten, virussen, wormen en schimmels die in poep kunnen leven? Je wil dus voorkomen dat de kattenbak de ideale broedplek wordt voor deze ongenoden gasten.

Darmflora: goede en slechte darmbacteriën 

Het is niet zo raar dat er zoveel bacteriën in poep wonen, want in de darmen zelf wonen er ook al honderden biljoenen. Let wel, de meeste van deze darmbacteriën zijn heel nuttig en zijn zelfs nodig om de darmen gezond te houden. Weleens zo’n reclame voorbij horen komen voor yoghurt met rechtsdraaiend melkzuur? En dat deze in yoghurt levende bacteriën de darmflora in stand houden?  Met darmflora wordt het totaal aan nuttige en schadelijke darmbacteriën tezamen bedoeld.

Goede bacteriën in de darm van de kat

De bacterie klasse die het meest voorkomt in kattenpoep is Clostridia en afkomstig van de darm. Deze klasse darmbacteriën produceert stoffen en energie voor de darmwandcellen en zijn dus erg nuttig. volgens een onderzoek¹⁾ hebben katten meer verschillende soorten bacteriën in hun poep dan honden. De onderzoekers denken dat dit komt omdat de bacteriën zich aangepast hebben aan het voedingspatroon en het darmkanaal van hun gast (hond of kat). Een bacterie is dus niet per definitie ziekmakend. Sommige soorten helpen bij het verteren van voedsel en er bestaan zelfs bacteriën die belangrijke vitaminen maken. Ook spelen ze een rol bij de ontwikkeling van het immuunsysteem.

Van teveel schadelijke bacteriën wordt de kat wel ziek

Drie potentieel schadelijke bacteriën zijn: Clostridium perfringens, Enterococcus spp en Escherichia coli (E. Coli). Escherichia coli is misschien wel de meeste bekende bacterie die zowel aan de binnenkant als aan de buitenkant van mensen en dieren kan leven. Er zijn zowel goede en slechte E. coli bacterie stammen. Een of twee schadelijke darmbacteriën in de darm is niet erg want daar weet het immuunsysteem wel raad mee. Pas wanneer schadelijke bacteriën de kans krijgen om zich ongeremd te vermenigvuldigen en hierdoor de overhand krijgen, kunnen klachten zoals diarree of verstopping ontstaan.

Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer nuttige darmbacteriën gedood worden door een antibioticakuur. De darmflora van een kat kan ook verstoord raken door ongezonde voeding, medicijngebruik of door ziekte. Deze grote hoeveelheid aan schadelijke bacteriën komen vervolgens via de darmen uiteindelijk terecht in de kattenbak. Via de darmbacteriën die in de ontlasting terecht gekomen zijn kunnen andere katten en mensen vervolgens besmet worden. Op deze manier wordt kattenbak dan ineens gevaarlijk voor de gezondheid van kat en mens.

Als je kat rauw vlees eet, let dan extra op een schone kattenbak

Bacteriën hebben een organische koolstofbron en stikstof nodig om te leven. Beide zijn aanwezig in vlees. Een stuk vlees heeft geen huid meer dat kan dienen als natuurlijke barrière tegen bacteriën. En er is ook geen afweersysteem die bacteriën onschadelijk maakt. Immers, een stuk vlees is geen onderdeel meer van een werkend lichaam. Rauw vlees bevat daarom altijd bacteriën want die bevinden zich in grote getale in de lucht. De meeste bacteriën bevinden zich dan ook op de buitenkant van het vlees. Het gedeelte dat steeds in contact is met de lucht. Dus ook in huis vind je Salmonella en E.Coli bijvoorbeeld op drempels, in de stofzuiger, of in de koelkast.

Echter, mensen of dieren eten geen drempels, stofzuigers en koelkasten. De meeste mensen en dieren eten vlees. Het is dus vlees wat ons lijf binnenkomt en met het vlees krijgen we eventueel ook schadelijke bacteriën binnen. Het is dus niet het vlees zelf dat de dieren (en mensen) ziek maakt. Het zijn de schadelijke E.coli bacteriën die ook wel een lapje vlees lusten die ziekten verspreiden. Het vlees dient enkel als de overdrager als het gegeten wordt door mens en dier.

Natuurlijk is rauw vlees ook niet altijd besmet met ziekmakende bacteriën. Maar er is een reële kans omdat bacteriën nu eenmaal goed en snel groeien op vlees. Het invriezen van vlees heeft daar overigens geen invloed op. Het zorgt er niet voor dat de bacteriën dood gaan, het zorgt er alleen voor dat het er niet snel, méér worden. Om de bacteriën aan de buitenkant te vernietigen is (zeer) korte verhitting op hoge temperatuur nodig. Een van de meest bekende bacteriën waar vlees mee besmet kan zijn is Salmonella. Voor gezonde, volwassen dieren zelf is dit meestal geen probleem. Jonge, oude en zwakke dieren kunnen er sneller ziek van worden. Wanneer dieren besmet vlees eten komen ook deze bacteriën terecht in de ontlasting waardoor ze andere dieren of mensen kunnen besmetten.

Voedselinfecties zoals Salmonella vormen een serieus gezondheidsprobleem in mensen. Mensen kunnen besmet raken wanneer zij direct in contact komen met besmet rauw vlees tijdens de bereiding hiervan. Of indirect wanneer zij blootgesteld worden de besmette ontlasting van hun huisdier dat besmet vlees heeft gegeten. De besmetting kan al plaatsvinden na het eten van een enkele besmette maaltijd. Als een dier (weleens) rauw vlees te eten krijgt, is een goede kattenbakhygiëne dus extra belangrijk.

Kan een bacterie het koud hebben?

Bacteriën gedijen het beste onder bepaalde omstandigheden. Zo hebben bacteriën voedingsstoffen water, een bepaalde temperatuur en een bepaalde zuurgraad nodig. Sommigen hebben zuurstof nodig, anderen niet. De bekende darmbacterie Escheria coli (E. coli) groeit bijvoorbeeld het beste bij een temperatuur van 39 ℃. Hij heeft een minimum temperatuur van 8 ℃ nodig en ook een temperatuur hoger dan 48 ℃ vindt hij niet fijn.³⁾ Een temperatuur lager dan wat hij minimaal eist zorgt ervoor dat hij zich niet kan vermenigvuldigen. Het doodt ze dus niet, wat nog weleens wordt gedacht.

Je kat houdt bacteriën zoals E-coli lekker warm

Maar enkel een heel hoge temperatuur zorgt ervoor dat zijn eiwitten stuk gaan. De bacterie gaat daarom ook alleen echt dood door sterke verhitting. Sterk afkoelen of invriezen vertraagt enkel de vermenigvuldiging. Het zorgt er als het ware voor dat het moment wordt stilgezet. Als er tien bacteriën waren voor het invriezen, zullen er na het ontdooien nog steeds ongeveer tien zijn. Het worden er niet meer, maar dus ook niet minder.  Aangezien de normale lichaamstemperatuur van een kat ligt tussen de 38.5℃ en de 39℃, heeft E.Coli het dus enorm naar zijn zin in het lichaam van een kat.

Kattenpoep is een fantastische voedingsbron voor bacteriën

Ook bacteriën hebben voedingsstoffen nodig. Niet alle voedingsstoffen zijn in dezelfde hoeveelheid nodig. Van sommige hebben ze veel nodig, van anderen maar een (heel) klein beetje. De voedingsstoffen die bacteriën in vrij grote hoeveelheden nodig hebben zijn koolstof en stikstof. Alle cellen hebben koolstof nodig. In het algemeen bestaat een cel zelfs voor 50% uit koolstof en voor 12% uit stikstof.⁴⁾ Veel bacteriën hebben niet zomaar koolstof maar een organische vorm van koolstof nodig. We spreken van organisch als het (om het simpel te houden) voortgekomen is uit iets levends zoals een dier. Kattenpoep bestaat voor een heel groot gedeelte uit organisch materiaal en bevat daarnaast genoeg stikstof bevattend materiaal om een fantastisch hoofdgerecht te zijn voor bacteriën. De stikstof uit poep is vooral afkomstig van ongebruikte eiwitten uit kattenvoeding.⁵⁾

Als de poep eenmaal het lijf heeft verlaten en in de kattenbak ligt, komt er zuurstof uit de lucht bij. Veel organismen groeien extra goed wanneer er zuurstof in de omgeving is (hoewel het een enkeling belemmert).

Waaruit bestaat kattenplas?

• Water
• Ureum
• Creatinine
• Urinezuur
• Natrium

Ook kattenurine bevat een bron van koolstof en stikstof en is dus een voedingsbron voor bacteriën. Ureum is de stikstofhoudende stof in kattenurine. Verse urine die uit een gezonde kat komt bevat geen bacteriën. Echter, blijft het lang liggen krijgen de micro-organismen uit de lucht de kans om zich te vestigen in de kattenbak en te vermenigvuldigen in deze geliefde omgeving. De bacteriën eten de afbraakproducten van eiwitten die in urine aanwezig is.

Waarom stinkt een kattenbak die niet goed schoongemaakt wordt, zo erg?

Poep en plas vormen dus een twee-gangen diner voor bacteriën. De bacteriën die heerlijk van kattenpoep smullen, poepen zelf ook weer in de poep en laten stinkende winden. De bacteriële afbraak van koolhydraten en eiwitten uit voeding veroorzaakt een stinkende geur. De stank van poep wordt dan ook met name veroorzaakt door de aanwezige bacteriën en parasieten. Hoe beter je de kattenbak schoonmaakt, hoe minder de kattenbak dus zult stinken. 

Is kattenplas dan niet te zuur voor bacteriën?

Kattenplas (pH 6-6.5) is zwakzuur. Veel bacteriën hebben een hekel aan een zure omgeving. Maar sommige ziekmakende bacteriën hebben er geen probleem mee om de maag (die echt HEEL zuur is) te passeren. E. Coli is hier een voorbeeld van. Ook schimmels vinden een beetje zuur in hun leefomgeving prima, zelfs wel prettig. De schimmels zetten de poep en plas ingrediënten om in andere stoffen waardoor de omgeving minder zuur wordt. Dat zorgt ervoor dat bacteriën de overhand kunnen gaan nemen. Naast de darm is dus ook de kattenbak een waar bacterie en schimmel paradijs.

Schimmels in de kattenbak

De kattenbak is een warme, vochtige omgeving wat het een uitstekende omgeving maakt voor schimmel. Meestal gebeurt dit wanneer urine of ontlasting langer dan 24 tot 48 in de kattenbak ligt. Als de lucht niet goed kan circuleren zal het nog sneller groeien. Schimmel groeit dan ook sneller in een geheel afgesloten kattenbak (met klep). En dit wordt versterkt wanneer de kattenbak ook nog eens in een afgesloten ruimte staat (denk aan een kast).

Parasieten maken voor hun overleving en ontwikkeling gebruik van het lichaam van de kat waarin hij leeft. Een parasiet voedt zich ten koste van de kat en vermenigvuldigt zich in de kat. Zowel een parasieten besmetting als een afwijkende darmflora in (jonge) katten uit zich vaak in aanhoudendediarree. In het geval van een parasiet kan er sprake zijn van giardia of een infectie met Tritrichomonas foetus. Het verschil met betrekking tot besmettelijkheid zit het hem in hoelang de parasiet kan blijven leven buiten de kat.

Parasieten ontlasting kat

Parasiet: Tritrichomonas

De eencellige parasiet Tritrichomonas overleeft een aantal dagen in de ontlasting. En maximaal enkele uren in kattenplas. De parasiet wordt waarschijnlijk van kat tot kat overgebracht.

Darmparasiet: Giardia

Giardia krijgt een kat doordat deze de parasiet opeet of opdrinkt. Buiten is Giardia bijna altijd aanwezig. Ook giardia kan niet buiten de kat overleven, maar de oöcysten die hij maakt kunnen dat wel. Oöcysten zijn een soort eitjes welke ervoor zorgen dat de omgeving lange tijd besmettelijk blijft. In de oöcysten ligt de parasiet te rusten totdat hij een omgeving vindt waarin hij goed kan gedijen. Chloor is een bekend middel dat Giardia doodt.

Toxoplasma, nog een parasiet

De parasiet Toxoplasma gondii verspreidt de ziekte toxoplasmose. Ook deze parasiet is in staat om zowel mensen als katten te besmetten. Alleen in katachtigen komt er een stadium voor waarbij de parasiet oöcysten kan vormen. Katten verspreiden het organisme voor 7-10 dagen lang. Heb je meerdere katten? Dan is het gevaar op infectie nog een stuk groter. Ze besmetten elkaar onderling via contact en via de ontlasting.

Zo maak je de kattenbak écht goed schoon

1. Gooi de kattenbak geheel leeg
2. Reinig de kattenbak met water en zeep en laat drogen
3. Vul de kattenbak met een laag water en een scheut bleek en laat dit 15 minuten inwerken
4. Spoel de lege kattenbak na met kokend water

Kokend water

Er zijn dus een aantal factoren die belangrijk zijn om ervoor te zorgen dat je kat en je familie niet ziek worden door de kattenbak en zijn inwoners. Als je weet wat bacteriën fijn vinden, weet je ook wat stress oplevert voor deze micro-organismen en hoe je ze dus onschadelijk maakt.

We hadden gezien dat sommige bacteriën niet kunnen leven bij verhitting op hoge temperatuur. Uit een onderzoek naar het steriliseren van water weten we dat water van 50°C geen effect heeft op het aantal bacteriën. Terwijl een bacterie wel dood gaat, maar pas na 5 minuten in water van 60°C. Bij 70 tot 100 graden gaat de bacterie ongeacht de tijdsduur dood. De kattenbak schoonmaken met wat warm water alleen is dus niet genoeg. De kattenbak met kokend water reinigen daarentegen wel.

Chloor of bleek

Een heel enkele parasiet is resistent tegen chloor, Cryptosporidium bijvoorbeeld. Maar de meeste andere schadelijke micro-organismen worden gedood door chloor. Nog een bijkomend voordeel van chloor is dat katten er graag overheen plassen.

Gebruik nooit gekookt water tegelijkertijd in combinatie met bleek dat maakt de bleek (chloor) onwerkzaam. Een theedoek gebruiken om de kattenbak te drogen is ook niet aan te raden, daar je de bacterien niet doodt wanneer je ze op te lage temperaturen wast. Gebruik liever een stukje wc papier of laat de bak aan de lucht drogen. Wanneer je toch een theedoek gebruikt, was deze dan voor op 30°C en zet de wasmachine een tijd op pauze zodat de enzymatische werking van het wasmiddel zijn ding kan doen. 90°C is te heet daar het alle enzymen die nodig zijn om urine geheel af te breken onwerkzaam maakt.

Hoevaak moet je de kattenbak verschonen?

Minimaal wekelijks helemaal

Een andere belangrijke factor is tijd. Verse urine dat uit een gezond lichaam komt bevat geen bacteriën. Het bestaat met name uit water met afvalstoffen en niet opgenomen mineralen. Het is echter zoals we hebben gezien een goede bron voor bacteriën en andere organismen om zich op te gaan ontwikkelen.  Bacteriën, schimmels en parasieten hebben een grotere overlevingskans en meer kans om zich (explosief) te vermenigvuldigen als die drollen en plas maar lang genoeg de tijd krijgen in die kattenbak. Het aantal bacterien kan zich elke 20 minuten verdubbelen. Omdat je niet elk klein druppeltje plas en poep kan uitscheppen dien je de bak minimaal wekelijks in zijn geheel leeg te halen, schoon te maken met kokend water en chloor en daarnaast te voorzien van schoon, nieuw grit.

Dagelijks helemaal wanneer je kat darmparasieten heeft en bij grote groepen katten

Sommige onderzoeken adviseren zelfs om het grit dagelijks te vervangen omdat de oocysten van de Toxoplasma gondii in elk type grit uitkomen en wel 14 dagen blijven leven.  Ook in de silica gel varianten waarvan sommige fabrikanten beweren dat je ze een maand niet hoeft te verschonen. Gooi het gebruikte grit nooit weg in de biobak (groenbak, groene kliko) of op de composthoop. Op de verpakking van bepaalde merken afbreekbaar grit staat soms vermeld dat dat kan, maar ook op deze manier worden ziekten of parasieten verspreid. Schep het grit liever in een gebruikt plastic tasje dat je vervolgens weggooit. Ook het schepje dat je voor het uitscheppen gebruikt maak je schoon. Bijvoorbeeld met chloor.

Laat drollen nooit lager dan een dag liggen

Of spoel drollen door de wc heen. Want hoe langer ze blijfven liggen, hoe beter de leefomstandigheden voor bacterien, schimmels en parasieten worden. Het is dus belangrijk om de drollen en plasjes zo snel mogelijk te verwijderen. Dat gaat het makkelijkst wanneer je klontvormend grit gebruikt. De klonten schep je er zo uit. bij voorkeur twee keer per dag. Zorg ervoor dat er altijd een laagje van 3-5 cm kattenbakvulling in de bak ligt. Dus vul de kattenbakvulling dagelijks aan tot deze dikte. Meer is niet nodig en teveel kattengrit zorgt voor uitloop.

Kattenbakvulling die niet klontvormend is, zoals houtkorrel, silica of niet-klontvormend grit kun je het beste iedere dag helemaal verversen. 

De juiste kattenbakvulling kan helpen tegen een stinkende kattenbak

Goede kattenbakvulling absorbeert goed vocht

Hoe droger de kattenbak is, des te minder aantrekkelijk deze is voor schimmels, parasieten en bacteriën. Een goede kattenbakvulling absorbeert vocht dus heel goed. Zowel silica als klei staan bekend om hun sterke vochtabsorberende vermogen. Silica is echter scherp aan de pootjes en niet klontvormend. Bentoniet is een soort klei die goed vocht opneemt en klonten vormt als het met vocht in aanraking komt. Het voordeel hiervan is dat je deze klonten vervolgens uit de bak kan scheppen. Hoe fijner de korrel, hoe beter dit effect en hoe zuiniger in gebruik.

De meest katvriendelijke en stankwerende kattenbakvulling is daarom een goede kwaliteit fijn, klontvormend grit. De houtkorrel absorbeert ook enigszins vocht, maar valt als een soort gruis uit elkaar als het nat wordt. Dit gruis kun je niet uit de kattenbak scheppen en blijft liggen. Om de ontwikkeling van micro-organismen tegen te gaan, voegen sommige fabrikanten anti-schimmel en anti-bacteriele middelen toe aan hun kattenbakvulling. Een goede kwaliteit kattenbakvulling kan dus helpen tegen een stinkende kattenbak!