Je kat likt zich kaal: wanneer dit een gedragsmatige reden heeft (stress) dan spreken we van ‘psychogene alopecia’. Psychogeen betekent ‘veroorzaakt door de geest’. En alopecia betekent haaruitval of kaalheid. Het gaat bij psychogene alopecia bij de kat om overmatig wassen veroorzaakt door stress waardoor de kat kale plekken krijgt.

Aanhoudende spanning kan een gevoelige kat zo erg uit balans brengen dat hij zichzelf letterlijk wat aandoet. In dit geval wast de kat zichzelf zo obsessief dat zijn vacht stukgaat en zijn huidje er rauw van wordt.

Omdat dit gedrag dwangmatig is, kan de kat niet simpelweg stoppen met likken en zichzelf overmatig wassen. Opvallend is dat deze katten wel in trance lijken als zij hiermee bezig zijn waardoor ze slecht of helemaal niet af te leiden zijn.

Een kat die hier last van heeft, likt of wast zichzelf niet om zijn vachtje te verzorgen; het gedrag is functieloos en dwangmatig. Het gaat de kat puur om de herhaling van het gedrag waardoor er endorfine in zijn hoofd vrijkomt. Dit is een stofje dat zorgt voor een tijdelijk geluksgevoel. Het zorgt er dus voor dat de kat zich even wat beter voelt. Omdat hij zich even wat beter voelt, kan hij beter met de stress omgaan.

Omdat overmatige stress een uitlokker is, zien we dit gedragsprobleem vaker bij stressgevoelige rassen zoals de Siamees en de Oosters korthaar. En ook bij katten die te vroeg uit het nest gehaald zijn (voor 12 wk).

Sommige katten trekken ook hun eigen haren uit, waardoor de vacht dun of ongelijkmatig wordt. De meeste katten met deze aandoening wassen zichzelf telkens op dezelfde, makkelijk bereikbare plekken zoals de zij (flanken).

Het kan een lastige zoektocht zijn om de oorzaak van kale plekken bij je kat te achterhalen. Want er zijn ook verschillende lichamelijke oorzaken mogelijk voor overmatig likken en kaalheid.

In deze blog geven we je handvatten om psychogene alopecia te herkennen bij je kat, zodat je hem ook van de juiste hulp kan voorzien als dat nodig is.

De lichamelijke redenen waarom een kat zich kaal likt

Dat een kat zichzelf overmatig veel wast en kale plekken krijgt, kan zowel een lichamelijke als gedragsmatige verklaring hebben. Er is pas sprake van psychogene alopecia (oftewel kaal likken door een psychische reden, oftewel stress) wanneer alle medische oorzaken zijn uitgesloten.

Pijn, jeuk en ongemak zijn ook bekende lichamelijke uitlokkers van overmatig poetsgedrag. Pas wanneer alle lichamelijke oorzaken zijn uitgesloten, kan gedacht worden aan een gedragsmatige oorzaak.

Zowel de plek(ken) van de kaalheid als de locatie van het likken kunnen aanwijzingen zijn voor een lichamelijke of gedragsmatige oorzaak. Ook het gedrag van de kat kan een aanwijzing zijn of een gedragsmatige oorzaak waarschijnlijk is, of dat er toch iets medisch aan de hand is. Als laatste kun je ook al het een en ander afleiden aan de haartjes en de huid.

Je kat wast zich overmatig omdat hij pijn heeft

Wanneer een kat zichzelf constant likt, maakt hij endorfine aan in zijn hersenen. Zoals gezegd geeft endorfine een geluksgevoel maar het werkt ook pijnstillend.

Het telkens likken op één en dezelfde plek kan daarom wijzen op pijn op deze plek. Het continue likken van de onderbuik en in de buurt van de plasuitgang kan bijvoorbeeld wijzen op een blaasprobleem (blaasgruis/blaasontsteking).

Het overmatig veel likken aan de anus, staartbasis (of sleetje rijden) kan bijvoorbeeld wijzen op verstopte anaalklieren.

Je kat heeft kale plekken door een huidinfectie

Wanneer je kat last heeft van een huidprobleem, gaat dit meestal ook samen met veranderingen van de huid. Symptomen van een huidinfectie zijn schilfers, korstjes, overmatig haaruitval, kale plekjes, ongewenste geurtjes, rode puntjes en pukkeltjes.

Bij psychogene alopecia zien we geen schilfers, korstjes, rode puntjes of pukkeltjes.

Katten waarvan de huid is geïrriteerd of ontstoken door een wondje of een krabbel, kunnen ook op die plek kaal worden. Vaak ontstaat er een rode plek met soms verlies van haren.

Dit komt dan omdat bacteriën die op de huid leven, door de krab of beschadiging binnendringen in de huid.

Ook een schimmelinfectie van de huid kan kaalheid veroorzaken. Deze ontstaat vooral aan de kop of aan de poten, maar veroorzaakt ook op de rest van het lichaam kale plekken. Deze plekken zijn vaak rood en schilferig.

Voor het uitsluiten van huidinfecties kan het nodig zijn om advies in te winnen van een dermatoloog voor dieren. Wil je meer informatie lezen over huidproblemen bij je kat, dan verwijzen wij graag naar de website van dermatoloog Kelly van Amersfort: huisadvies voor dieren

Je kat likt zichzelf kaal, krabt en bijt in zijn vacht door jeuk

Bij psychogene alopecia is er nooit sprake van jeuk. Daarom zien we gedrag dat wijst op jeuk – zoals krabben, schuren, bijten in de vacht – bij katten met psychogene alopecia niet.

Wanneer er sprake is van jeuk kunnen wonden en schaafplekken ontstaan door intensief en overmatig krabben. Maar het kan ook zijn dat de kat zelf met zijn kop schuurt tegen voorwerpen door de jeuk. De kaalheid ontstaat dan dus door jeuk (gedrag) en dus niet door overmatig wassen en is ook niet gedragsmatig.

Je kat kan zelf vrij snel grote en diepe wonden maken met zijn scherpe nagels als hij jeuk heeft. Jeuk kent zelf ook weer verschillende oorzaken.

Belangrijke oorzaken voor een jeukende huid zijn:

• Vlooien
• Oormijten
• Bacteriële, schimmel of gistinfectie
• Insectenbeten
• Voedselallergie/overgevoeligheid
• Atopie (allergie voor iets in de omgeving)

Je kat heeft kale plekken of wondjes door een (voer) allergie

Ook vlooienallergie, voedselallergie of omgevingsallergie (atopie) kunnen zorgen voor jeuk. En daarmee voor gedrag (krabben, bijten, schuren) waardoor kale plekken kunnen ontstaan.

In het geval van een voedingsallergie zien we vaak fors ontstoken huidplekken aan de kop of de nek. Katten zijn het vaakst allergisch voor rund, kip en vis en zuivel. Om een voedingsallergie goed uit te kunnen sluiten is een zogenaamd uitsluitingsdieet nodig.

Sommige katten zijn allergisch voor het speeksel van vlooien waardoor jeuk ontstaat. Het krabben door de jeuk veroorzaakt dan haaruitval of kleine wondjes/korstjes. Bij een vlooienallergie zien we vaak jeuk bij de staartbasis, lage rug, nek, liezen en buik. Bij een ernstige vlooienallergie kan de kat ook kaal zijn bovenop de rug en de staart.

Je kat kan ook gevoelig zijn voor iets in de omgeving. Zoals huisstofmijt, pollen, huidschilfers van dieren of bepaalde planten. Een omgevingsallergie kan roodheid van de huid, uitslag, chronische oorontsteking, donkere verkleuring van de huid en terugkerende infecties veroorzaken. In veel gevallen is kaalheid van de romp en de pootjes een aanwijzing voor een omgevingsallergie.

De gedragsmatige redenen waarom een kat zich kaal likt

Wanneer een kat zich kaal likt door een gedragsmatige oorzaak, dan is er sprake van overmatige spanning. Onze ervaring leert dat bij de meeste katten met psychogene alopecia al iets aan de hand is wat ze stressgevoeliger maakt.

Dat kan een aangeboren rasgevoeligheid zijn of een trauma, maar ook vroege moederscheiding maakt katten stressgevoeliger. Je kat zijn stresssysteem werkt dan niet goed, waardoor het veel te snel aanslaat of juist veel te veel stress maakt zonder dat daar een goede reden voor is.

Als je kat al zo’n op hol geslagen stresssysteem heeft, dan reageert hij dus extra gevoelig (overdreven) op kleine veranderingen. Zo’n kat raakt vervolgens volledig uit balans als hij te maken krijgt met echte (grote) stressfactoren.

Zeker wanneer er onvoldoende beschermende factoren zijn die tegengewicht kunnen bieden tegen die stress.

Beschermende factoren die tegenwicht geven bij stress

Een leefomgeving die je kat stimuleert om natuurlijk gedrag te vertonen, beschermt hem tegen stress. Dit geeft hem namelijk fijne ervaringen. Het zorgt voor gevoelens van blijheid en het zorgt er ook voor dat de kat zich veilig voelt en goed kan ontspannen. Dat zijn allemaal belangrijke tools voor een (gestreste) kat om wat weerbaarder te zijn voor veranderingen!

We geven je hieronder enkele voorbeelden die natuurlijk kattengedrag stimuleren en die je terug kan vinden in onze webshop.

Wat veroorzaakt die overmatige spanning?

Het zijn dan ook vaak dit soort stressgevoelige katten die hun heil zoeken in dwangmatig gedrag als zij volledig de kluts kwijt zijn door alle stress. Dwangmatig gedrag is helaas een niet zo effectieve manier voor de kat om met stress om te gaan. Maar het is een manier. De kat voelt zich slecht en weet niet wat hij anders moet doen om zich beter te voelen. Het overmatig likken zorgt er in ieder geval voor dat de kat zich heel even beter voelt…

Het gaat om zogenaamd ‘zelfbelonend gedrag’. De kat wordt beloond door het gedrag te vertonen want hij voelt zich er even beter door. Het gevolg hiervan is dat je kat dit blijft doen. Dit is ook de reden waarom het onmogelijk is om het gedrag ‘af te leren’ als je kat eenmaal dit stereotype gedrag heeft ontwikkeld.

Het gedragsprobleem ontstaat dus vaak in stressgevoelige katten die vervolgens iets meemaken waardoor ze volledig van hun stuk worden gebracht. Er zijn verschillende stressfactoren bekend die katten uit balans kunnen brengen.

Enkele bekende stressfactoren bij katten:

• Weinig tot geen natuurlijk gedrag kunnen vertonen
• Geen uitdagende leefomgeving (verveling)
• Onvoldoende bronnen in huis waardoor concurrentie ontstaat
• Weinig of helemaal geen controle hebben over het eigen leven
• Verlies van een bevriend dier of persoon
• Eenzaamheid
• Ruzie tussen katten onderling
• Zien van vreemde, onbekende dieren buiten
• Een heel nieuwe leefomgeving (verhuizing, op vakantie, pension, uit logeren)
• Komst van een nieuw huisdier of nieuw persoon die intrekt
• Veranderingen van de leefomgeving (nieuwe inrichting, verbouwing)
• Krijgen van een kindje

De symptomen van psychogene alopecia

• Stress zorgt er direct voor dat de kat zichzelf gaat likken
• Katten lijken in trance als ze bezig zijn met likken
• De kat wast zich niet overal maar steeds op dezelfde plekken en veel te langdurig
• Katten zijn slecht of helemaal niet af te leiden terwijl zij zichzelf wassen
• Het likken vindt plaats op makkelijk te bereiken plekken zoals de zijkant van de kat (flank)
• De kat is enkel kaal op makkelijk bereikbare plekken zoals de zijkant van de kat
• Het poetsgedrag vermindert niet bij de toediening van prednison

Symptomen die ontbreken bij psychogene alopecia en wijzen op een medische oorzaak

• Kale, dun behaarde of rode plekken rond de kop, nek, hals, staart, poten, anus
• Gedrag veroorzaakt door jeuk zoals schuren met de kop, krabben met de poten of bijten in de vacht
• Korstjes, schilfers, open wonden, vettige vacht
• Huidontstekingen

Het lastige hieraan is dat door het overmatig wassen (door psychogene alopecia) de huid rauw en (licht)beschadigd kan raken waardoor de huid gevoeliger wordt voor infecties en bijvoorbeeld schimmels. Het is dus niet zo dat als er sprake is van een huidschimmel of infectie, de diagnose psychogene alopecia helemaal van tafel kan.

De behandeling van een kat die zich kaal likt

De behandeling van een kat met psychogene alopecia richt zich allereerst op het wegnemen of verminderen van datgene waardoor de kat stress ervaart. Dat is per kat verschillend. Omdat dit zo verschilt per situatie wordt de gedragstherapie altijd afgestemd op de symptomen van de kat, zijn huis en de mogelijkheden van de eigenaar.

Zodra de stressfactor(en) is (zijn) vastgesteld, kunnen deze worden voorkomen of tot een minimum worden gebracht. Verder zal gedragstherapie ervoor zorgen dat de kat en niet zo snel stress ervaart en op een effectieve manier kan omgaan met stress. Want het overmatig wassen geeft maar een tijdelijk kalmerend effect waardoor het de kat niet echt helpt. In sommige gevallen is het ook nodig om gedragsmedicijnen te gebruiken. We zijn hierin heel terughoudend en gebruiken dit alleen als het niet anders kan.

Wat werkt niet bij psychogene alopecia

Helaas zien we in de praktijk dat mensen pas contact opnemen wanneer er al heel veel is geprobeerd. En dat is zonde, want dit kost onnodig veel tijd, geld en energie. Om je dit te besparen, bespreken we hier ook wat niet werkt.

Plastic kap om het likken te belemmeren

Wat in ieder geval niet werkt, is het belemmeren van het likken door middel van een plastic kap. Natuurlijk zorgt dit ervoor dat de kat zichzelf niet kan likken. Maar alles wat de kat wil en niet kan, geeft frustratie (stress). En stress was nu net hetgeen wat voor dit gedrag heeft gezorgd. Het laatste wat je wil, is daarom voor nog meer stress zorgen. Zo’n kap doet niks met de oorzaak van het probleem en is daarom geen goede, permanente oplossing.

Ook de kat belemmeren in het likken door hem te straffen of proberen weg te houden bij zijn vacht werkt niet om hem dit af te leren. Dit gedrag is niet af te leren.

Anti stress middelen gebruiken zonder de oorzaak aan te pakken

Ook kalmerende producten zoals Feliway, Zylkene of Royal Canin Calm werken op zichzelf onvoldoende omdat ze de oorzaak niet wegnemen.

Hetzelfde geldt voor de veel heftigere gedragsmedicijnen als clomicalm en fluoxetine. Deze middelen werken enkel goed in hele specifieke situaties en alleen in combinatie met gedragstherapie.

De hulp die je krijgt als je contact met ons opneemt voor een kat met psychogene alopecia

1. Je kunt zelf een telefonisch consult inplannen in onze agenda. Tijdens dit consult bespreken we de klachten van de kat en onderzoeken we samen of lichamelijke klachten voldoende zijn uitgesloten. En of er voldoende aanwijzingen zijn dat het inderdaad om psychogene alopecia gaat.
2. Als het inderdaad waarschijnlijk om psychogene alopecia gaat, starten we een gedragstraject van drie maanden.
3. Je ontvangt eerst een uitgebreide vragenlijst met algemene vragen waaruit we informatie verzamelen over alles wat mogelijk een rol kan spelen op het gedrag.
4. We plannen een gedragsobservatie aan huis waarbij gemiddeld twee uur lang wordt gekeken naar de lichaamstaal, lichaamshouding en het gedrag van de kat in zijn vertrouwde omgeving. Tijdens deze gedragsobservatie worden gedragstestjes gedaan. En worden de stressfactoren in kaart gebracht.
5. Op basis van de waarschijnlijkheidsdiagnose ‘psychogene alopecia’ en de stressfactoren wordt een geschreven behandelplan opgesteld
6. Je ontvangt 3 maanden lang nabegeleiding.