Eerst nog even dit over de socialisatie van hond en kat…

De meeste problemen tussen katten en honden ontstaan omdat er geen rekening wordt gehouden met de socialisatie op de andere diersoort. Terwijl dit wel een belangrijke voorwaarde is om samen te kunnen leven. Socialiseren is het leerproces waarbij een pasgeboren of zeer jong dier gedrag ontwikkelt van herkenning en aantrekking. Dat kan de eigen soort zijn maar dus ook een andere diersoort.

Zowel honden als katten zijn in staat om in hun hersenen ‘sociale gebieden’ of een ‘mentale representatie’  te vormen van andere diersoorten. Dit maakt dat ze ook goed contact kunnen maken met verschillende (dier) soorten. Dat betekent dat zij in hun hoofd allerlei beelden en ideeën vormen bij bijvoorbeeld de diersoort “kat”. Het is een soort verhaaltje dat ze vertelt hoe een kat eruit ziet, hoe die ruikt, wat je er mee kan, hoe een kat beweegt en wat voor geluiden die maakt.

Door dat beeld en dat verhaaltje in zijn hoofd kan een hond later iedere kat herkennen en in het hokje “kat“ plaatsen. Dat beeld wat de hond van “een kat” heeft, zal ook bepaalde gevoelens en emoties oproepen. Voor elke diersoort kan een ander plaatje worden gemaakt. Het juiste plaatje zorgt ervoor dat dieren goed met elkaar kunnen omgaan. Deze gebieden worden gevormd tijdens de gevoelige periode bij kittens (2-8 weken) en bij pups (3-12 weken).

Katten en honden vormen een beeld van de ander in hun hoofd via inprenting

Zo’n plaatje kunnen vormen van andere diersoorten verloopt via het leerproces “inprenting”. Het heet “inprenting” omdat bepaalde ervaringen als een soort blauwdruk in het geheugen worden ingeprent. Er is best wel wat voor nodig om een volledig en juist plaatje van de ander te kunnen maken. De kat of hond moet hiervoor op jonge leeftijd voldoende, positieve ervaringen hebben met de ander. De pup of kitten leert door de ander te ruiken, onderzoeken, begroeten en ermee te spelen om zich op hun gemak te voelen bij de andere diersoort.

Tegelijkertijd is het ook zo dat als ze geen algemeen beeld hebben van een andere diersoort, deze later angst zal oproepen. En ze ook nooit een goede relatie met die diersoort zullen kunnen opbouwen

Die angst is permanent, en dus voor mij als kattengedragstherapeut ook niet voor je te veranderen. Omdat die socialisatie zo’n belangrijk en onmisbaar is, nog even dit.

Een ongesocialiseerde kat zal een hond zien als gevaar

Laten we eens kijken wat er gebeurt als een kat niet opgegroeid is met honden. De kat heeft nog nooit een hond gezien en weet dus niet wat hij van deze diersoort kan verwachten. Wat gebeurt er dan in de kat zijn hoofd wanneer hij oog in oog staat met je nieuwe hond?

De meeste wilde dieren lopen het gevaar om opgegeten te worden. Het is lastig om jezelf voort te planten als je dood bent; daarom doen dieren er alles aan om dit te voorkomen. Om te voorkomen dat ze het hoofdgerecht van een roofdier worden, moeten ze deze roofdieren kunnen herkennen. Daarnaast is het belangrijk dat ze ervoor kunnen zorgen dat ze niet gegrepen worden. Dit geldt ook voor de kat.

In de natuur staan katten op het menu van grote roofvogels en coyotes (prairiewolven). Het is logisch dat de kat leert dat een bepaald roofdier gevaarlijk is wanneer hij dat zelf heeft ervaren. Maar zelfs wanneer zij een roofdier nog nooit hebben gezien, kunnen ze deze toch herkennen. Dat stukje is aangeboren. Niet dat de kat al bij zijn geboorte precies weet hoe zo’n coyote eruit ziet, maar hij heeft algemene waarschuwingstekens en hints in zijn hoofd die richting gevaar wijzen.

De aanwijzingen die een kat wijzen in de richting van gevaar zijn:

• De grootte, vorm of kleur van het dier (hoe groter hoe bedreigender)
• Onbekende geluiden (hoe harder en onbekender, hoe bedreigender)
• Bepaald gedrag (bijvoorbeeld op je afkomen en aanstaren)
• Onvoorspelbare, plotselinge bewegingen
• Onbekende geur

De coyote – het dier waar de kat het meeste van te vrezen heeft – lijkt dus best wel op een hond. Zeker als je als kat nu niet precies weet hoe een coyote of een hond eruit ziet en af moet gaan op wat algemene kenmerken. De kat ziet in een hond dan een dier dat (vaak) veel groter is dan hijzelf. Met een vorm en kleur die hij nog nooit heeft gezien. Met gedrag dat hij niet kent. Die geluiden maakt die hem vreemd zijn en ook nog eens heel vreemd ruikt.  Als je kat niet opgegroeid is met honden en geen beeld gevormd heeft van wat een hond precies is, zullen er alarmbellen rinkelen. De kat zal dit alles samenvatten als: ik herken een roofdier en ben in gevaar! 

Een bange kat zal de hond willen ontlopen

En wat doet een dier en dus ook de kat als er een gevaarlijk roofdier aanwezig is? Die zal kostte wat kost proberen te voorkomen dat hij dat roofdier (de hond) ontmoet. Hiertoe kan een kat ervoor kiezen om zichzelf onzichtbaar te maken voor de hond.

Bijvoorbeeld door alleen nog op plekken te komen waar de hond niet is of bij kan. Of doordat de kat enkel nog actief is op tijden dat de hond er niet is. Of de kat past zijn gedrag aan om de hond te kunnen ontlopen, bijvoorbeeld door hoge plekken op te zoeken. Sommige katten durven helemaal niet meer naar binnen te komen. Andere lijken wel alleen nog op de bovenverdieping te wonen. En staan de kat en de hond dan toch oog-in-oog dan zal de kat hier vaak op reageren met agressie (pets op de neus) of door (naar buiten) te vluchten. Dit wijst op zowel angst en stress. Het is goed om je te realiseren dat dit nooit een fijne, harmonieuze leefsituatie wordt.

Een goede voorbereiding vergroot de slagingskans van de langzame introductie

In dit artikel gaan we er vanuit dat het gaat om een op elkaar gesocialiseerde kat en hond. En omdat dit een kattenblog is, gaan we er vanuit dat je zoekt naar informatie hoe je het beste een nieuwe hond aan je eigen kat(ten) went. Hoe meer ontspannen de dieren zijn, hoe meer aandacht zij voor elkaar kunnen hebben. En hoe meer open ze staan voor het sluiten van vriendschap. Een prettige, voorspelbare en veilige omgeving kan daarom heel erg helpen. Besteed daarom voldoende aandacht aan dit onderdeel nog voordat je nieuwe hond(je) er is.

• Dat betekent dat je voor beide dieren een vaste dagelijkse routine hebt.
• Voldoende vermaak in de vorm van speelgoed en bijvoorbeeld voerpuzzels voorkomt verveling
• Zorg ervoor dat je kat de hoogte in kan wanneer hij even geen zin heeft in de hond.
• Bevestig b.v. plankjes aan de muur of maak hoge kasten toegankelijk via katten loopbruggen.
• Creëer een fijne, veilige slaapplek voor je hond waar hij zich (op eigen initiatief) in kan terugtrekken
• Zet de kattenbak, voerpuzzel, drinkschaal van je kat op een plek waar je hond niet bij kan (afgeschermd door kinderhekjes bv)
• Als je thuiskomt met de nieuwe hond, zorg er dan voor dat je kat niet voor de deur staat te wachten, want de nieuwkomer heeft tijd nodig om bij te komen van de reis en te wennen aan zijn nieuwe omgeving.

Stap 1. Geef de nieuwkomer tijd om te wennen aan zijn nieuwe huis 

Wanneer je een nieuwe hond aan je gezin toevoegt, zet ze dan niet gelijk bij elkaar. Je hond krijgt de eerste dagen al genoeg indrukken om te verwerken zonder dat hij ook nog een nieuw dier ontmoet. Een pup moet bijvoorbeeld ineens zijn moeder en al zijn broertjes en zusjes missen. En ook een volwassen hond komt terecht in een heel onbekend huis met nieuwe baasjes. En een hele nieuwe routine waaraan hij moet wennen. Het is wel zo fijn voor je hond als hij kan bijkomen en in zijn eigen tempo kan wennen aan zijn nieuwe leven. Al die indrukken van de verhuizing kunnen best overweldigend zijn!

Daarnaast hangt je huis vol met de geur van je kat(ten), dus eigenlijk wordt je hond al gelijk geconfronteerd met (een stukje van) je kat(ten). Andersom zal je kat de hond misschien ook al gelijk kunnen ruiken of horen. En een hond in zijn territorium is best spannend.

Hou daarom rekening met de volgende aandachtspunten

• Hou de hond en de kat(ten) daarom minstens de eerste dagen echt apart. Geef elk huisdier zijn eigen veilige ruimte zoals een eigen slaapkamer. Het liefst is dit plekje voor de hond niet een plek waar je kat normaal vaak en graag komt.
• Als het gaat om een pup, is de kans groot dat hij zich de eerste dagen ’s nachts alleen, bang en ellendig voelt. Denk er nu al over na wat je daarmee doet.
• Genoeg vermaak, aandacht en een vaste (speel) routine voor alle dieren voorkomt verveling en stress
• Koop (of leen) twee kinder traphekjes of een doorzichtige plexiplaat die je in een deur kunt plaatsen wanneer je geen tuin/balkon/groot raam hebt
• Zorg ervoor dat je hond éérst kennismaakt met en zich helemaal op zijn gemak voelt in het gedeelte van het huis dat je voor hem hebt gereserveerd.
• Als de hond op zijn gemak lijkt, kun je de ruimtes waar je kat en hond nu leven, afwisselen. Bijvoorbeeld de hond boven, terwijl de kat beneden is in de ochtend en middag. En ’s avonds wissel je ze van ruimtes.
• Laat de eerste dagen beide dieren geleidelijk de geur en de geluiden van de ander ontdekken (zonder contact met het andere dier). Geef beide de kans om te snuffelen aan voorwerpen die ruiken naar de ander. Als een dier erg onrustig of angstig is, haal hem dan gelijk (rustig, niet paniekerig) uit de situatie.

Voordat je begint met de echte introductie en doorgaat naar de volgende stap is het belangrijk dat je hond zich helemaal ontspannen voelt in zijn nieuwe huis. Zodat hij niet zo bezig is met zijn omgeving maar aandacht heeft voor de ontmoeting met de kat.

Hopelijk zijn de dieren na een week rustig terwijl ze in een ruimte zijn waar de geur van de ander hangt. Maar dit kan gerust ook wat langer duren. Als beide dieren gewend zijn aan de geur en ontspannen eten, drinken, plassen, spelen kun je verder naar de volgende stap.

Signalen dat je hond op zijn gemak is:

• Zachte, iets dichtgeknepen ogen
• Iets geopende bek
• Neutrale, naar de zijkant gerichte oren
• Ontspannen, kwispelende staart
• Loopt rustig rond
• Hij onderzoekt niet elk hoekje en gaatje
• Hond negeert de (geur van de) spullen van de kat
• Komt je enthousiast begroeten
• Wil graag spelen

Aanwijzingen dat hij (nog) niet op zijn gemak is:

• Onrustig heen- en weer lopen
• Verstijven
• Verstoppen
• Janken
• Kwispelende lage staart
• Hoge stijve kwispelende staart
• Deinzen/wegdraaien als je hem wil aaien
• Laag bij de grond lopen
• Grommen
• Opgerichte staart of staart tussen de poten

Tekens dat je hond (nog) niet op zijn gemak is:

• Stijf gesloten bek
• Snel hijgen
• Gapen
• Lippen likken
• Uitrekken
• Zuchten
• Grote pupillen
• Opgeheven poot
• Platte of juist naar voren gerichte oren

Stap 2. Hond en kat wennen aan elkaars geur en geluid

Deze stap duurt zolang als dat alle dieren nodig hebben. Wanneer je hond en kat drie achtereenvolgende dagen rustig gereageerd hebben met de deur op een kier of nieuwsgierig zijn kun je door naar de volgende stap uit het stappenplan. Zolang het niet goed gaat, geef je de dieren tussendoor genoeg rust (24 uur) voordat je het nog eens probeert.

Kies voor deze stap twee vaste tijden op de dag uit. Bijvoorbeeld ’s ochtends om 7:30 en ’s avonds om 22:00. Zo wordt het voorspelbaar en minder spannend. En zo hebben de dieren tussendoor ook de tijd om weer bij te komen van de spanning. Hou je hond aangelijnd tijdens deze stap uit voorzorg.

Leer je hond om rustig te blijven rond de kat

Jagen is een aangeboren instinct voor honden maar je wil niet dat dit zelf belonende gedrag ooit bij je kat voorkomt. Je wil voorkomen dat de hond leert hoe leuk jagen op de kat kan zijn. Laat de hond daarom vanaf deze prille kennismaking weten wat je van hem verwacht. Vraag de hond bijvoorbeeld om te gaan zitten of liggen in het bijzijn van de kat om rustig gedrag te versterken. Beloon rustig gedrag met wat lekkers. Je kunt je hond ook vragen om in die posities te blijven wanneer de kat meer in zijn buurt rondloopt.

In het begin kun je afstand van je hond tot de kat het beste zo groot mogelijk maken. Gebruik hiervoor de lijn. En beweeg langzaamaan dichterbij als de hond snapt wat je verwacht (en luistert). Dan kun je de riem laten vieren en de afstand kleiner maken. Blijf trainen met de hond totdat deze zich op een veilige, rustige en voorspelbare manier gedraagt in de buurt van de kat. Pas dan kun je hem helemaal los laten lopen tijdens deze stap.

De allereerste keer ruiken met de deur op een kier

Deze stap is het makkelijkst uit te voeren met 2 personen. Het is namelijk belangrijk dat je deze stap weer kunt afkappen wanneer één van de dieren bang of erg gespannen is. Wees erop voorbereid dat de dieren de deur misschien zullen willen open duwen. Geef ze hiervoor niet de kans. Veiliger is het wanneer beide dieren op redelijke afstand van elkaar staan aan weerszijden van de deur. Maak er de eerste keer niet een hele grote happening van, blijf kalm en rustig en laat elk dier de open deur van een afstand ontdekken.

Zet de deur van de nieuwkomer een halve centimeter open, zodat de dieren elkaar direct kunnen ruiken maar elkaar nog niet kunnen zien. Laat de deur de allereerste keer maar 10 seconden open. Zo kan de spanning niet al teveel opbouwen. Als een van beide erg vocaal (blaffen/miauwen), agressief, angstig of overprikkeld raakt, kap de ontmoeting dan (rustig) af.

Bepalen of het ruiken goed verloopt

Bekijk goed hoe de kat en hond reageren. Wanneer je het gedrag of de lichaamstaal uit onderstaand lijstje ziet bij de kat, doe je de deur rustig dicht en verleng je de tijd niet. Je verlengt ook de tijd niet als je niet-ontspannen gedrag of lichaamstaal herkent uit bovenstaand lijstje in je hond.

Geef je kat en hond daarentegen 24 uur rust en probeer het daarna nog eens, net zolang als je het de vorige keer probeerde. Zat je bijvoorbeeld op 4 minuten en ging dat niet goed, probeer het na 24 uur rust dan nogmaals 4 minuten. Verdubbel de tijd pas weer wanneer het wel goed gaat.

Onvriendelijk of gespannen gedrag bij je kat:

• Grommen, blazen
• Uithalen, slaan
• Stresslikken (korte likjes over de neus)
• In slowmotion lopen
• Zichzelf groot maken
• Veel kopjes geven
• Weglopen van de deur, proberen te vluchten
• Lage, klagende miauw of janken
• Sluipen
• Zich verstoppen (in een hoek)

Gespannen lichaamstaal bij je kat

• Lage staart
• Opstaande of uitstaande vacht
• Spiertrekkingen, schokken van de vacht (is een stresssignaal)
• Dikke, borstelige staart (is een teken van veel opwinding)
• Vergrote pupillen
• Zitten in een bolletje met pootjes en staart onder lijf
• Platte oren, of oren in een V-vorm
• Zwiepende staart

Gaat het ruiken goed en zijn je hond en kat rustig en/of nieuwsgierig?

Gaat het goed en reageren beide dieren ontspannen en rustig? Laat ze dan twee keer per dag kennis maken met elkaar. De tijd dat ze elkaar ruiken verdubbel je telkens zolang als dit goed blijft gaan. De tweede keer dat ze elkaar ruiken kun je er een minuut van maken. En iedere volgende keer verdubbel je dit, totdat je op ongeveer 10 minuten zit. Daarna kun je door naar de volgende stap.

• Dag 1 ’s ochtends 10 seconden en ’s avonds 1 minuut
• Dag 2 ’s ochtends 2 minuten en ’s avonds 4 minuten
• Dag 3 ’s ochtends 8 minuten en ’s avonds 10 minuten
• Dag 4 – 7 ’s ochtends 10 minuten en ’s avonds 10 minuten

Stap 3. Elkaar zien, zonder echt contact

Tijdens deze volgende stap kunnen de hond en kat elkaar wel zien, maar nog geen contact maken. Dit is dus nog niet de echte ontmoeting en vind ook plaats vanaf een veilige afstand. De kat en de hond mogen elkaar tijdens deze stap nog niet aanraken. Ze komen enkel dichterbij elkaar en kunnen elkaar beter ruiken en zien. De hond blijft aangelijnd en springen naar het hekje of blaffen moet worden ontmoedigd.

Tijdens deze stap worden de kat en hondvan elkaar gescheiden door een barrière

Tijdens deze stap zijn de dieren wel in dezelfde ruimte, maar worden ze van elkaar gescheiden door een fysieke barrière. Deze zorgt ervoor dat de kat en hond geen contact kunnen hebben, maar elkaar wel kunnen zien. Voorbeelden van geschikte barrières:

• De ramen of deur van een balkon of tuin
• Twee traphekjes boven op elkaar
• Een stuk plexi glas dat je in de deuropening kan zetten
• Een hordeur in de deuropening

Door een plexiglas plaat te plaatsen kunnen de dieren elkaar wel zien maar geen contact maken

Twee traphekjes maken een visuele introductie mogelijk

Deze stap is confronterend en kan wat langer duren

De ander in zijn geheel kunnen zien is erg spannend. Deze stap duurt dan ook over het algemeen wat langer. Ook bij deze stap is het weer belangrijk dat je het tempo van de dieren zelf volgt. Degene die het meest angstig of terughoudend reageert, bepaalt het tempo. Ook voor deze stap geldt dat je het contact verbreekt wanneer er wordt geblazen, gegromd, gemept etc. Geef de kat dan een dag dag de tijd om te kalmeren voordat je het weer probeert.

Tijdslijn voor stap 3

Voer deze stap bij voorkeur uit op dezelfde tijden dat je stap 2 hebt uitgevoerd. Laat de katten elkaar dagelijks, twee keer per dag zien aan weerszijde van de barrière zolang de dieren er rustig onder zijn. Om te bepalen of dit goed gaat, kijk je weer naar het gedrag en de lichaamstaal. De tijd van een ontmoetingsmoment verleng je alleen als het vorige ontmoetingsmoment goed ging.

• Dag 1 – ’s ochtends 3 minuten en ’s avonds 5 minuten
• Dag 2 – ’s ochtends 5 minuten en ’s avonds 5 minuten
• Dag 3 – ’s ochtends 5 minuten en ’s avonds 10 minuten
• Dag 4 – ’s ochtends 10 minuten en ’s avonds 10 minuten
• Dag 5 – ’s ochtends 15 minuten en ’s avonds 15 minuten
• Dag 6 – ’s ochtends 15 minuten en ’s avonds 20 minuten
• Dag 7 – ’s ochtends 20 minuten en ’s avonds 20 minuten
• Dag 8 – ’s ochtends 30 minuten en ’s avonds 30 minuten
• Dag 9 – ’s ochtends 30 minuten en ’s avonds 30 minuten
• Dag 10 – ’s ochtends 30 minuten en ’s avonds 30 minuten

Herhaal net zo lang totdat de dieren 3 aangesloten dagen een half uur rustig en/of nieuwsgierig reageren voordat je naar de volgende stap gaat.

Stap 4. je kat en hond ontmoeten elkaar echt

Waarschijnlijk vind je deze stap erg spannend, maar dit geldt evengoed voor je dieren. Waar je dieren eerst kennis hebben kunnen maken met behapbare stukjes van de ander, staat deze straks in zijn geheel voor zijn neus. Een kat en een hond echt samen brengen is het meest confronterend en zorgt voor (positieve) spanning. Maar het doorlopen van alle vorige stapjes heeft ervoor gezorgd dat dit geen heel beangstigende ervaring zal zijn. De dieren weten immers al hoe de ander ruikt, klinkt en eruit ziet. Hij heeft alleen nog geen echt contact kunnen maken met de ander. Let weer goed op de lichaamstaal en het gedrag van beide dieren. Verleng geleidelijk de tijd van deze sessies, en laat beide huisdieren telkens een beetje dichter bij elkaar komen.

Deze laatste fase kan het langst duren en tijdens deze fase blijven de dieren gescheiden als je zelf niet thuis bent. Op dit punt laat je de hond aangelijnd. De kat loopt namelijk een groter risico om gewond te raken en moet zo nodig weg kunnen rennen zonder achtervolgd te worden.

Kap de ontmoeting af wanneer je dit ziet vanuit je hond(je):

• Wanner je hond een jaaghouding aanneemt
• De kat wil achtervolgen
• Intens geconcentreerd is (staren)
• Springen of trekken aan de lijn
• Janken, grommen
• Tanden laten zien

Kap de ontmoeting af wanneer je dit ziet vanuit je kat:

• Platte oren
• Zwiepende staart
• Gebogen rug en rechtopstaande staart
• Gestrekte, stijve voorpoten om zichzelf groter te doen lijken
• Blazen, grommen of slaan

Belangrijkste punten om te onthouden

• Hou de ontmoetingen kort (maximaal 10 minuten) zodat er niet teveel spanning wordt opgebouwd
• Hou je hond(je) aangelijnd
• Een van hen kan “speel”-signalen afgeven die door de ander verkeerd geïnterpreteerd kan worden. Als die signalen door één dier als agressie worden ervaren, neem dit dan serieus en kap de ontmoeting af (ook al bedoelde hij het niet verkeerd)
• Het allereerste moment van elkaar zien is het meest spannend
• Doorbreek deze spanning door afzonderlijke te spelen met de dieren of het geven van een snackje
• Laat de dieren de eerste paar keer niet te dichtbij elkaar komen (2m afstand). Hoe kleiner de afstand is, hoe spannender het wordt
• Deze stap is het makkelijkst uit te voeren met twee mensen
• Door van te voren te spelen met de dieren zijn ze rustig wanneer ze elkaar ontmoeten
• Zorg voor genoeg vluchtmogelijkheden
• Maak de momenten voorspelbaar door te kiezen voor vaste tijdstippen

Kat en hond gecontroleerd samen zetten

Spanning bouwt langzaam op, waardoor je de ontmoetingen in het begin kort wil houden. Hoe kort dit precies moet zijn, verschilt per dier. Want het verschilt per dier hoe snel en hoeveel spanning deze opbouwt. Oudere katten wennen bijvoorbeeld (veel) minder snel aan een nieuwe hond dan kittens.

• Als richtlijn kun je 10 minuten aanhouden
• Gaat dit heel goed, kun je dit 2 keer per dag doen
• De tijd van samenzijn kun je per dag met 5-10 minuten verlengen (zolang het goed gaat, en afhankelijk van hoe goed het gaat).
• Wanneer beide dieren een hele week lang ontspannen gedrag en lichaamstaal laten zien, kunnen ze permanent samen. Ook wanneer je niet thuis bent.

Ga er vanuit dat dit enkele weken tot maanden kan duren! Het is niet gezegd dat het zolang duurt, maar het kan. Neem in ieder geval de tijd om de dieren in hun eigen tempo aan elkaar te wennen. Alle tijd en moeite die je er nu insteekt zal dubbel en dwars de moeite waard zijn als blijkt dat ze een mooie vriendschap hebben opgebouwd.

Conclusie

In deze blog gaan we er vanuit dat zowel je kat als je hond als kitten of pup opgegroeid is met de ander. Dat ze de juiste sociale basis hebben. Het is het meest prettig voor de dieren wanneer je hun eigen tempo volgt tijdens de kennismaking. De hond kun je trainen om zich gepast te gedragen in de buurt van de kat. Een fijne, veilige leefomgeving zorgt ervoor dat de dieren zich ontspannen voelen en meer open staan voor vriendschap. Door al deze tips op te volgen is de kans groot dat je hond en kat op zijn minst harmonieus samen kunnen leven, hopelijk zelfs als beste vrienden!

Veel mensen vinden zo’n introductie heel spannend. En het is begrijpelijk dat je daar misschien wat onzeker van wordt. Wil je wat vragen, of heb je gewoonweg wat geruststelling nodig dat je het goed aanpakt en dat alles goed gaat? Dat kan tijdens een telefonisch consult welke je zelf gelijk in onze agenda kan inplannen. Het kan ook erg informatief zijn om eerst enkele video’s toe sturen (via wetransfer.com) die we dan (een week later) samen kunnen bespreken tijdens een telefonisch consult. Het kan erg fijn zijn om te kunnen zien wat je dier doet en daar meer informatie te krijgen. Aan de hand van de video’s kan worden bepaald of het goed gaat. Wat misschien nog beter kan. En hoelang de introductie nog ongeveer zal duren.